Παλαιά Ιλίσια, Άνω Ιλίσια, Ζωγράφου

AEON

Retromaniax Founder
Διαχειριστές
Joined
6 Ιαν 2006
Μηνύματα
1.790
Αντιδράσεις
1.727
Αναδημοσιεύουμε άρθρο από τη Μηχανή του Χρόνου με φωτογραφικό υλικό για τον παλιό Ιλισσό. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι…

Μιχαλακοπούλου-1966-700x481


Το ποτάμι προσπαθεί να αντισταθεί, αλλά το τέλος του είναι προδιαγεγραμμένο. Μαζί και τα σπίτια με τα κεραμίδια στην κοίτη του. Είναι η εποχή που στην Αθήνα χτίζονται οι πολυκατοικίες και τα μεγάλα ξενοδοχεία. Στα δεξιά διακρίνεται ο τσιμεντένιος σκελετός του Holiday Inn. Δίπλα του βρίσκεται ο θερινός Σινέ Ιλισός ενώ οι πιο παρατηρητικοί, βλέπουν στο βάθος ένα μεγάλο κτίριο που είναι η πρώην ΟΥΛΕΝ, που μετά έγινε ΕΥΔΑΠ. Επίσης διακρίνεται το Μαιευτήριο «Αλεξάνδρα». Στο βάθος της φωτογραφίας διακρίνεται το Μαιευτήριο «Αλεξάνδρα»….

Λογικά βρισκόμαστε στο τέλος της δεκαετίας του 50, όταν εργολάβοι και πολιτικοί ξεκινούσαν την «δολοφονία» της πόλης. Σύμφωνα με την τεκμηρίωση που έκαναν οι φίλοι της διαδικτυακής ομάδας της Μάρως Μπουρδάκου, «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια πανέμορφη πόλη που την έλεγαν Αθήνα», η φωτογραφική λήψη έγινε πριν από το παρκάκι μεταξύ Παπαδιαμαντοπούλου και Αλκμάνος. (σημερινή πλατεία Βραζιλίας) Στο σημείο αυτό επί της Αλκμάνος υπήρχε γέφυρα. Σύμφωνα με τη Σοφία Σουμελά, πρέπει να δείχνει την περιοχή γύρω στο 1958, πριν σκεπαστεί ο Ιλισσός και διαλυθούν τα σπιτάκια που υπήρχαν στη γειτονιά. Οι κάτοικοι της περιοχής αυτό το τμήμα του ποταμού το ονόμαζαν «Αβησσυνία»….

Μιχαλακοπούλου-1966-β


Περισσότερα από 6,5 δισεκατομμύρια διατέθηκαν από το περίφημο μεταπολεμικό σχέδιο Μάρσαλ για αντιπλυμμηρικά και αποχετευτικά έργα στην Αθήνα. Ετσι εξαφάνισαν τον Ιλισσό και τα σπίτια με τα κεραμίδια στην κοίτη του. Στη φωτογραφία του ΄60 διακρίνουμε ελάχιστα από αυτά στην οδό Μιχαλακοπούλου, που γλύτωσαν προσωρινά απο την μπουλτόζα Πρόκειται λοιπόν για τη λεωφόρο Μιχαλακοπούλου. Δίπλα στο σημείο που κτίστηκε το Χόλιντεϊ Ινν ( σημερινό Κράουν Πλάζα), υπήρχε μέχρι το 1957 το γήπεδο του Ηλυσιακού, «παρά την κοίτη του Ιλισσού ποταμού», όπως έγραφε το καταστατικό του. Στο πρώτο σπίτι της οδού Ιλισίων, μονοκατοικία παλιά με υπέροχο κήπο, έμενε ο γλύπτης Φωκίων Ρωκ, γνωστός μεταξύ άλλων και για το μνημείο του «Άγνωστου Στρατιώτη», που επιμελήθηκε μαζί με τον αρχιτέκτονα Εμμ. Λαζαρίδη….

Ilissos-map


Ο Ιλισός «εξαφανίστηκε» επί Καραμανλή για να περάσουν τα αυτοκίνητα Ο ποταμός πήρε το όνομά του από τον ημίθεο Ιλισσό, γιο του Ποσειδώνα και της Δήμητρας, που λατρευόταν σε ιερό κοντά στο λόφο του Αρδηττού. Τα νερά του ήταν καθαρά και οι κάτοικοι απολάμβαναν το πολύτιμο πόσιμο νερό, ενώ και πότιζαν τις καλλιέργειές τους. Σήμερα το σκηνικό έχει αντιστραφεί. Το ποτάμι εγκιβωτίστηκε και πλέον κυλάει υπόγεια. Πρώτος το 1930 ο ακαδημαϊκός Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου είχε δημόσια παρέμβει και επισήμανε, πως αν οι νεοέλληνες έκαναν το ατόπημα να καλύψουν τον Ιλισσό, «ο πολιτισμός θα μας διαγράψη από τας δέλτους του»! Ο ηλικιωμένος άνδρας διατηρούσε νεανικό πνεύμα και έγραφε ότι: «πρόκειται περί καταστροφής δευτέρας μετά την του Παρθενώνος, με την διαφοράν ότι εκείνον μεν τον κατέστρεψαν ξένοι, αυτόν δε πρόκειται να τον καταστρέψουν Έλληνες, ως τοιούτοι τουλάχιστον φέρονται εις τα Μητρώα των αρρένων». Την δεκαετία του 50 επί Κωνσταντίνου Καραμανλή τα συμφέροντα της αυτοκίνησης έφεραν στην περιοχή λεωφόρο που φέρει το επώνυμο του Μιχαλακόπουλου, την ανισόπεδη λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου και την Καλλιρρόης. Κάτω από αυτά τα έργα «πολιτισμού» βρίσκεται η κοίτη του αρχαίου Ιλισσού που πλέον «κοιμάται». Το ερώτημα είναι εάν στο μέλλον θα βρεθούν οραματιστές πολιτικοί να τον ξυπνήσουν. Μάλλον απίθανο….

mihalakopoulou


Η φωτογραφία απο την ίδια περιοχή αλλά από ανατολικά προς δυτικά, την εποχή που διαμορφώθηκε η Μιχαλακοπούλου. Τα προσφυγικά είναι ακόμα στη θέση τους και επομένως η λήψη είναι στις αρχές του 60. Φωτογραφία από κοινοποίηση του Στέφανου Ζάννου στην ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας « Νέα τεκμηρίωση της φωτογραφίας Πρόσφατη τεκμηρίωση από την ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας » επισημαίνει ότι η λήψη πρέπει να έγινε από την οδό Δημητρέσσα και η νεοανεγειρόμενη οικοδομή πρέπει να είναι στην Αντιμάχου και Μιχαλακοπούλου. Και αυτό γιατί το Holiday In φαίνεται να αναγέρθηκε αργότερα. Επίσης τεκμηριώνεται ότι το κτίριο της ΟΥΛΕΝ στην Ιλισίων είναι αυτό που εικονίζεται. Αριστερά στο βάθος όμως, η άσπρη πολυκατοικία δεν σχέση με το μαιευτήριο Αλεξάνδρα, που είναι πιο αριστερά, αλλά είναι η πολυκατοικία της Παπαδιαμαντοπούλου κάπου στο 29 με 33. …

map


πηγή: Μηχανή του Χρόνου & Ζωγράφου, Αλλάζοντας τις γειτονιές
 
Η ιστορία του οικισμού του Ιλισού

Στις αρχές του 20ού αιώνα, στο ύψος του ποταμού Ιλισού όπου βρίσκεται σήμερα η οδός Μιχαλακοπούλου υπήρχε μια μεγάλη έκταση με αμπέλια. Για χρόνια το μόνο κτίσμα εκεί ήταν το σπίτι του επιστάτη. Η βασίλισσα Όλγα δώρισε το 1915 την έκταση στην Ρωσική πρεσβεία με σκοπό την κατασκευή μιας βιβλιοθήκης. Όμως η Οκτωβριανή Επανάσταση ματαίωσε τα σχέδια του Ρώσου πρέσβη και προκάλεσε ασάφεια γύρω από το μέλλον του οικοπέδου. Λίγα χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του ’20, η Αθήνα δεχόταν πολυάριθμους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Οι άνθρωποι αυτοί έφταναν με λίγα υπάρχοντα και συχνά εγκαθίσταντο σε πρόχειρα καταλύματα, σχηματίζοντας προσφυγικούς συνοικισμούς στην περιφέρεια αλλά και σε κεντρικές περιοχές της πόλης. Οι όχθες των ποταμιών αποτελούσαν προνομιακό σημείο, καθώς προσέφεραν τρεχούμενο νερό για τις βασικές ανάγκες τους.

Ο επιστάτης των κτημάτων προσκάλεσε τον γιο του, που μόλις είχε έρθει πρόσφυγας από τη Σμύρνη να εγκατασταθεί κοντά στο σπίτι του, στις όχθες του Ιλισού. Σταδιακά ακολούθησαν κι άλλοι πρόσφυγες και στο σημείο άρχισε να σχηματίζεται ένας οικισμός με λίγα σπίτια. Μιλάμε για μια εποχή που ο κρατικός μηχανισμός προσπαθούσε να στεγάσει τους πρόσφυγες σε σύγχρονα κτίρια κατοικιών, αλλά αυτή η παροχή δεν ήταν ποτέ ικανή να καλύψει τη ζήτηση. Οι πρόσφυγες του ’22 στέριωναν σε διάφορα μέρη ανά τη χώρα, είτε συντονισμένα σε καταυλισμούς όπου τους παρεχόταν στοιχειώδης βοήθεια από τους φορείς, είτε διάσπαρτα, όπου έβρισκαν. Αυτό συνήθως σήμαινε πρόχειρες κατασκευές που δημιουργούνταν τη νύχτα, κρυφά από την αστυνομία και γενικότερα σε ένα καθεστώς καχυποψίας και φόβου.


3-4.jpg

Τα σπίτια του οικισμού του Ιλισού στη δεκαετία του ’60. [Εικόνες από το άρθρο «Ο Αυτόνομος Συνοικισμός του Ιλισσού στην Αθήνα» του Δημήτρη Φιλιππίδη, δημοσιευμένο στο βιβλίο «Settlements in Greece» των Paul Oliver και Ορέστη Δουμάνη, 1979]

Παρά τις δυσκολίες, ο μικρός οικισμός του Ιλισού επιβίωσε μέχρι τη δεκαετία του ’50 και άρχισε να εμπλουτίζεται με νέα σπίτια που έχτισαν εσωτερικοί μετανάστες που κατάτρεχαν στην ανωνυμία της Αθήνας μετά τον εμφύλιο. Όμως οι κάτοικοι του οικισμού είχαν πλέον να αντιμετωπίσουν νέες δυσκολίες. Η περιοχή γύρω τους είχε πάψει να είναι η ειδυλλιακή εξοχή που ήταν παλιότερα. Το ποτάμι είχε αρχίσει να μολύνεται από βοθρολύματα και σημεία του είχαν ήδη αρχίσει να καλύπτονται. Παράλληλα, οι πολυκατοικίες έκαναν την παρουσία τους αισθητή και περικύκλωναν τον οικισμό. Μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση, οι πολεοδομικές αρχές άρχισαν να διώκουν τους παραπηγματούχους και ενίοτε να γκρεμίζουν τα σπίτια τους.

Οι κάτοικοι του οικισμού αντιστάθηκαν και υπερασπίστηκαν τα μικρά τους σπίτια από κάθε απειλή και δυσκολία. Από τις πρώτες απόπειρες εκκένωσης του οικισμού από στρατιώτες του Μεταξά τη δεκαετία του ’30, μέχρι τις πιο ήπιες προσπάθειες εκδίωξης τους στα μεταπολεμικά χρόνια, όταν οι τοπογράφοι που κατέφθαναν προκειμένου να καταγράψουν τον οικισμό έφευγαν κυνηγημένοι από τους κατοίκους, το μικρό “γαλατικό χωριό” επέδειξε μεγάλο σθένος. Μέσα από μια επιτροπή που ίδρυσαν το 1946, οι κάτοικοι κατάφεραν να εξασφαλίσουν ρεύμα στον οικισμό και στη συνέχεια και αποχετευτικό δίκτυο, σκάβοντας και τοποθετώντας οι ίδιοι σωληνώσεις κομμάτι-κομμάτι κάτω από τα σπίτια τους. Η επιτροπή απέκτησε δύναμη, προσλαμβάνοντας δικηγόρους και συμβούλους και λέγεται πως ο επικεφαλής της έφτασε στο σημείο να διαπραγματευτεί τη μεταστέγαση των κατοίκων σε καλύτερα καταλύματα μιλώντας τηλεφωνικά με τον ίδιο τον πρωθυπουργό.


5-6_0.jpg

7-8.jpg

Λεπτομέρειες από το εσωτερικό του οικισμού: Στενά δρομάκια και αυλές σπιτιών. [Εικόνες από το άρθρο «Ο Αυτόνομος Συνοικισμός του Ιλισσού στην Αθήνα» του Δημήτρη Φιλιππίδη, δημοσιευμένο στο βιβλίο «Settlements in Greece» των Paul Oliver και Ορέστη Δουμάνη, 1979]


Ο ασφυκτικός κλοιός γύρω από το μικρό “χωριό”
Στη δεκαετία του ’60 η πόλη γύρω από το μικρό οικισμό του Ιλισού χτίζεται μετά μανίας. Οι δρόμοι έχουν καλύψει τα ποτάμια και οι αγροτικές εκτάσεις που περιέβαλαν την κάποτε μικρή Αθήνα έχουν γίνει οικόπεδα στα οποία ξεφυτρώνουν πολυκατοικίες. Μέσα στην οικοδομική καταιγίδα, η μικρή συστάδα σπιτιών ήταν ένα παράδοξο. Ένα μικρό χωριό που αρνούνταν να συμβαδίσει με την υπόλοιπη πόλη. Φωτογραφίες της εποχής δείχνουν πως οι κάτοικοι είχαν διαμορφώσει ένα περιβάλλον που θύμιζε παραδοσιακό οικισμό και –παρά τις δυσκολίες– προσέφερε μια ζωή πολύ διαφορετική από αυτή της πόλης.

Όμως οι εργολάβοι που έχτιζαν πολυκατοικίες τριγύρω ανησυχούσαν ότι οι γειτονικές «τρώγλες», όπως αναφέρονταν σε καταγγελτικά δημοσιεύματα του Τύπου, θα έριχναν τις τιμές των νέων διαμερισμάτων. Έτσι συνέχιζαν να χτίζουν πολυκατοικίες ασφυκτικά κοντά στα μικρά σπίτια, ενώ παράλληλα φρόντιζαν να καταγγέλλουν κάθε νέα κατασκευή στην αστυνομία, η οποία ερχόταν όλο και πιο συχνά πλέον στον οικισμό. Και σαν να μην έφτανε αυτό το τείχος των πολυκατοικιών από τη μία πλευρά, οι πολεοδόμοι της Αθήνας φρόντισαν να κλείσουν τον οικισμό και από την πλευρά του ποταμιού: Η πρώτη υπογειοποίηση του ποταμιού στις αρχές του ’60 είχε ως αποτέλεσμα έναν δρόμο μεγάλης κυκλοφορίας, τη Λεωφόρο Ιλισού (σημερινή Μιχαλακοπούλου) δίπλα ακριβώς στον οικισμό. Λίγα μόνο χρόνια αργότερα, ο δρόμος αυτός υπερυψώθηκε αρκετά μέτρα, για να φτάσει την στάθμη της γύρω πόλης που ολοένα μπαζωνόταν και χτιζόταν. Έτσι, ο οικισμός βρέθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε ένα στενό, σκοτεινό αυλάκι: από τη μια πλευρά έστεκε ο μπετονένιος τοίχος μιας υπερυψωμένης λεωφόρου που έφτανε 2-3 μέτρα πάνω από τις στέγες των σπιτιών του και από την άλλη δέσποζε μια σειρά νέες πολυκατοικίες. Αυτή η νέα κατάσταση είχε ως αποτέλεσμα ο οικισμός να πλημμυρίζει συχνά και οι συνθήκες διαβίωσης να επιδεινωθούν.

9_4.jpg

Ο οικισμός, αποκλεισμένος ανάμεσα στον αυτοκινητόδρομο και τις πολυκατοικίες, ένα χρόνο πριν την κατεδάφισή του. [Εικόνα από το άρθρο «Ο Αυτόνομος Συνοικισμός του Ιλισσού στην Αθήνα» του Δημήτρη Φιλιππίδη, δημοσιευμένο στο βιβλίο «Settlements in Greece» των Paul Oliver και Ορέστη Δουμάνη, 1979]


Το τέλος δεν άργησε να έρθει για τον οικισμό Ιλισού. Το 1967, οκτώ μήνες μετά την εγκατάσταση των Συνταγματαρχών στην εξουσία, μπουλντόζες κατέφθασαν στην τοποθεσία και γκρέμισαν τα μικρά σπίτια. Κάποιοι από τους κατοίκους μεταστεγάστηκαν σε συγκροτήματα εργατικών κατοικιών, ενώ άλλοι που δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν τέτοιες παροχές, αναζήτησαν πιθανά την τύχη τους σε άλλους αυθαίρετους οικισμούς ή φτηνές εργολαβικές πολυκατοικίες στα λαϊκά προάστια της πόλης. Η Χούντα, που λίγο καιρό αργότερα θα αναγκαζόταν να επιδείξει την ίδια ελαστικότητα με προηγούμενες κυβερνήσεις στο πολύπλοκο θέμα των αυθαίρετων οικισμών, είχε προς το παρόν δείξει το αυστηρό της πρόσωπο: Οι «τρώγλες» γκρεμίστηκαν, οι περαστικοί απαλλάχθηκαν από το “αποτρόπαιο” θέαμα και τα γειτονικά μπαλκόνια απολάμβαναν πλέον μια πιο ουδέτερη θέα.

Μετά τον οικισμό
Όμως, όπως συνέβαινε συνήθως με αυτά τα παραποτάμια περισσεύματα γης, το μέγεθός, το σχήμα και το λασπώδες υπέδαφος τους δεν επέτρεπε την εμπορική τους εκμετάλλευση με τη συνήθη ανοικοδόμηση πολυκατοικιών. Έτσι, διαμορφώθηκε εκεί ένα μακρόστενο πάρκο, το οποίο σήμερα δεν θυμίζει σε τίποτα την ιστορία του μικρού οικισμού.

15_4.jpg

[Νίκος Μαγουλιώτης]

10_5.jpg

[Νίκος Μαγουλιώτης]

Το οφιοειδές σχήμα της σημερινής οδού Μιχαλακοπούλου σίγουρα θυμίζει το ότι κάποτε ο δρόμος αυτός ήταν ποτάμι. Τα λιγοστά νερά του κυλούν πλέον σε μπετονένιους αγωγούς, αρκετά μέτρα κάτω από την άσφαλτο. Μόνο αρκετά παρακάτω, στη συμβολή των οδών Αρδηττού, Καλλιρόης και Βουλιαγμένης (λίγο μετά το Καλλιμάρμαρο), μπορεί κανείς να δει την παλιά, άνυδρη πλέον κοίτη. Όμως στην περιοχή των Ιλισίων, λίγο κάτω από το Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, η μικρή νησίδα πρασίνου θυμίζει την ιστορία του οικισμού που θάφτηκε μαζί με το ποτάμι. Το μικρό μακρόστενο πάρκο έχει μερικές στοιχειώδεις διαμορφώσεις: λίγα δέντρα, γρασίδι και μερικά παγκάκια, τοποθετημένα χωρίς κάποια ιδιαίτερη φροντίδα.

13_3.jpg

[Νίκος Μαγουλιώτης]

Ανάμεσα σε όλα αυτά συναντά κανείς δύο ανδριάντες Λατινοαμερικάνων αγωνιστών του 18ου και 19ου αιώνα, έναν για τον Φρανσίσκο ντε Μιράντα"Φρανσίσκο Ντε Μιράντα - ο φιλέλληνας", Ελευθεροτυπία από τη Βενεζουέλα, και έναν για τον Χοσέ ΜαρτίJosé Martí από την Κούβα. Μαζί με την απέναντι τριγωνική πλατεία Βραζιλίας, η τοποθεσία παραπέμπει σε ιστορίες ακόμα πιο μακρινές από αυτές του μικρού οικισμού και θολώνει ακόμα περισσότερο την ανάμνηση του.

untitled-4_0_0.jpg



Λίγους δρόμους παραπάνω, σε μια τρίγωνη νησίδα γης κατακερματισμένη από τους κάθετους δρόμους, δυο-τρία παλιά σπίτια επιβιώνουν υπενθυμίζοντας πώς θα ήταν ο οικισμός του Ιλισού. Όμως στο παρκάκι λίγα ίχνη του μικρού “χωριού” έχουν μείνει: μερικά ζιγκ-ζαγκ και περίεργα περιγράμματα του κράσπεδου στην πάνω πλευρά υπονοούν ότι κάτι υπήρξε εδώ. Περπατώντας μέσα από το πάρκο, τα λίγα διάσπαρτα γλυπτά που ανακαλύπτει κανείς στον ήσυχο χώρο που διαμορφώνουν τα λιγοστά δέντρα δημιουργούν μια κατάσταση που ξεφεύγει από την γύρω πόλη. Μας επιτρέπουν ίσως να φανταστούμε τον οικισμό, τις μικρές αυλές και τα σοκάκια του, ένα παρελθόν που η πόλη έθαψε κάτω από τη σκόνη, καθώς έτρεχε βιαστικά προς την ανοικοδόμηση.

16_3.jpg

18_2.jpg


Οι περισσότερες από τις πληροφορίες για την ιστορία του οικισμού, όπως και οι φωτογραφίες της δεκαετίας του ’60, προέρχονται από έρευνα που έκανε το 1966 η ομάδα των Δημήτρη Φιλιππίδη, Bjorn Roe, James Maltby και Cecily Martin για λογαριασμό του γραφείου Δοξιάδη και δημοσιεύτηκε το 1979 στο βιβλίο Settlements in Greece των Paul Oliver και Ορέστη Δουμάνη.

Πηγή: Inside Story
 
Αναδημοσιεύουμε άρθρο από τη Μηχανή του Χρόνου με φωτογραφικό υλικό για τον παλιό Ιλισσό. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι…


mihalakopoulou


Η φωτογραφία απο την ίδια περιοχή αλλά από ανατολικά προς δυτικά, την εποχή που διαμορφώθηκε η Μιχαλακοπούλου. Τα προσφυγικά είναι ακόμα στη θέση τους και επομένως η λήψη είναι στις αρχές του 60. Φωτογραφία από κοινοποίηση του Στέφανου Ζάννου στην ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας « Νέα τεκμηρίωση της φωτογραφίας Πρόσφατη τεκμηρίωση από την ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας » επισημαίνει ότι η λήψη πρέπει να έγινε από την οδό Δημητρέσσα και η νεοανεγειρόμενη οικοδομή πρέπει να είναι στην Αντιμάχου και Μιχαλακοπούλου. Και αυτό γιατί το Holiday In φαίνεται να αναγέρθηκε αργότερα. Επίσης τεκμηριώνεται ότι το κτίριο της ΟΥΛΕΝ στην Ιλισίων είναι αυτό που εικονίζεται. Αριστερά στο βάθος όμως, η άσπρη πολυκατοικία δεν σχέση με το μαιευτήριο Αλεξάνδρα, που είναι πιο αριστερά, αλλά είναι η πολυκατοικία της Παπαδιαμαντοπούλου κάπου στο 29 με 33. …


πηγή: Μηχανή του Χρόνου & Ζωγράφου, Αλλάζοντας τις γειτονιές
Εξαιρετική παρουσίαση, Aeon! Για όσους από εμάς έζησαν ή ζουν ακόμη στα Ιλίσια, τόσο το ιστορικό όσο και οι υπέροχες φωτογραφίες προκαλούν έντονη συγκίνηση, ακόμη κι αν δεν πρόλαβαν τον Ιλισό πριν γίνει Μιχαλακοπούλου. Μια μικρή παρατήρηση στην προτελευταία φωτογραφία. Έχω την εντύπωση ότι το σημείο λήψης δεν είναι η Δημητρέσσα αλλά η σημερινή διακλάδωση Μιχαλακοπούλου -Ιλισίων κοιτάζοντας προς κέντρο Αθήνας. Στο βάθος το μεγάλο κτήριο είναι ο Ευαγγελισμός ενώ το πρώτο κτήριο δεξιά στη φωτό είναι η πολυκατοικία στη γωνία Διονυσίου Αιγινήτου και Μεάνδρου (ο παράδρομος της Μιχαλακοπούλου προς τη μεριά της Παπαδιαμαντοπούλου).
 
Μελαγχόλησα (καθότι Κουπονιώτης)
 
Η Ιστορία του Δήμου Ζωγράφου

media-7018.jpg
Οι σημερινές περιοχές: Άνω Ιλίσια , Γουδή και Ζωγράφου ονομαζόντουσαν παλιά «Κουπόνια». Η ονομασία της περιοχής με το τοπωνύμιο Κουπόνια ή Καπόνια πρέπει να έγινε με τη μοιρασιά των κτημάτων του Υμηττού (ανατολικά και δυτικά , από τους Τούρκους το έτος 1793), όπου κάθε Οθωμανός έπαιρνε από 6 λαχίδια (κουπόνια αλλιώς).

Την αρχική ονομασία που ήταν Καμπούνια , την έδωσαν προφανώς στην περιοχή οι ναυτικοί από τα νησιά του Αργοσαρωνικού , επειδή η μορφολογία του εδάφους τους θύμιζε τη φουρτουνιασμένη θάλασσα , όταν το καμπούνι του πλοίου τους ανεβοκατέβαινε στα κύματα.

Η περιοχή του Ζωγράφου έχει ανατολικά το όρος Υμηττός , το αγαπημένο βουνό των κατοίκων της Αθήνας και νοτιοδυτικά τα ποτάμια Ηριδανό και Ιλισό . Οι κοίτες των ποταμών αυτών υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Του Ιλισού , κάτω από τις στήλες του Ολυμπίου Διός δίπλα από την Αγία Φωτεινή και του Ηριδανού στην Καισαριανή. Και τα δύο ποτάμια ακολουθούν τη διαδρομή τους για το Φάληρο εγκλωβισμένα σε υπόγεια τούνελ της ΕΥΔΑΠ.

Η συνοικία των Ιλισίων πήρε το όνομά της από τη Δούκισσα της Πλακεντίας, που είχε κτίσει τη βίλα της δίπλα στον ποταμό Ιλισό (εκεί που είναι σήμερα το Βυζαντινό μουσείο). Οι Έλληνες δίπλα στον Ιλισό ποταμό κατασκεύασαν το Παναθηναϊκό στάδιο για τους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες (1896).

Ο Δήμος Ζωγράφου είναι σήμερα μια πόλη περίπου 150.000 κατοίκων. Στις αρχές όμως του 1900 δεν ήταν παρά μια μικρή κοινότητα. Την ευκαιρία για την κατοίκηση και τη δημιουργία του πρώτου οικισμού έδωσε ο Ιωάννης Ζωγράφος, όπου το κτήμα, που είχε αγοράσει το 1902, το μοίρασε σε μικρά οικόπεδα και μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, άρχισε να τα πουλάει. Έτσι σχηματίστηκε ένας οικισμός που αποσπάστηκε από το Δήμο της Αθήνας και αποτέλεσε (το 1929) την κοινότητα Ζωγράφου (περίπου 100 σπίτια). Ο Ιωάννης Ζωγράφος κράτησε μόνο ένα τμήμα στο σημείο συνάντησης των σημερινών λεωφόρων Αλ.Παπάγου και Γ. Ζωγράφου. Ο Ιωάννης Ζωγράφος απέκτησε πέντε γιους: τον Κωνσταντίνο, τον Γεώργιο, τον Νικόλαο (τον αποκαλούμενο “Νικ δε Γκρήκ”), τον Σπυρίδωνα και τον Σωτήρη και τρεις κόρες: την Παυλίνα, τη Ζηνοβία και τη Μαρία. Ένας από τους γιους του, ο Σωτήρης Ζωγράφος, έγινε αργότερα (1947) ο πρώτος Δήμαρχος Ζωγράφου.

Ο Ιωάννης Ζωγράφος ήταν καθηγητής Πανεπιστημίου- οικονομολόγος και πολιτικός και γεννήθηκε στα Καλάβρυτα το 1844. Το παραπάνω κτήμα το αγόρασε από τον Βουρνάζο- καθηγητής της Χημείας, στο Πολυτεχνείο, στην Ανωτάτη Εμπορική σχολή και ακαδημαϊκός.

Εκτός των Ζωγραφαίων υπήρχαν κι άλλοι μεγάλοι κτηματίες της περιοχής (όπως Πετράκηδες , Σταματοπουλαίοι , Αργυροπουλαίοι κ.ά), που είχαν αγοράσει ένα από τα καλύτερα κομμάτια της Αθήνας, με ωραίο κλίμα και πολύ κοντά στην Αθήνα.

Το 1930 ο αείμνηστος Ελευθέριος Βενιζέλος θεμελιώνει το 1ο Δημοτικό σχολείο (το Ζωγράφειο), στην ίδια θέση που βρίσκονται σήμερα τα Δημοτικά σχολεία απέναντι από τον Ναό του Αγ. Θεράποντα. Μια από τις αίθουσες του σχολείου ήταν και τα γραφεία της νεοσύστατης κοινότητας Ζωγράφου.

Σιγά- σιγά η κοινότητα Ζωγράφου μεγαλώνει και στα όρια της κοινότητας , εκτός από τις περιοχές Ζωγράφου και Γουδή, συμπεριλαμβάνονται τα Κουπόνια και η περιοχή του φυτωρίου του Υπουργείου Γεωργίας τα σημερινά “Άνω Ιλίσια”. Πολλές ωραιότατες βίλες που σώζονται ακόμα και σήμερα αρχίζουν να κτίζονται. Η βίλα του Κώστα Ζωγράφου, σήμερα παιδικός σταθμός, η βίλα Βοναπάρτη που στεγάζει το Συμβουλευτικό Κέντρο Οικογενειών του Δήμου, η βίλα Βουτυρά, σήμερα Πνευματικό Κέντρο. Επίσης η οικία Γεωργίου Γουναρόπουλου, σήμερα Μουσείο και Πινακοθήκη.

Την ίδια εποχή ιδρύθηκε ο πρώτος ποδοσφαιρικός σύλλογος, με την επωνυμία “Ένωση Ζωγράφου”. Το γήπεδό του, βρισκόταν μεταξύ των σημερινών οδών Ξηρογιάννη, Αλ. Παπάγου, Γ. Παπανδρέου και Δαβάκη Πίνδου. Στα Κουπόνια εγκαταστάθηκε και το πρώτο αστυνομικό τμήμα. Άρχισε να λειτουργεί ο πρώτος υπαίθριος κινηματογράφος “ΠΑΥΣΙΛΥΠΟΝ”, στη θέση της σημερινής πλατείας Δ. Αλεξανδρή (Γαρδένια).

Κατά το έτος 1948 η κοινότητα Ζωγράφου έγινε Δήμος .

Πηγές : Τα βιβλία «Ζωγράφου – Ιλίσια – Γουδί: ένας ιστορικός περίπατος» του Αναστασίου Παππά και «1809 – 2000 : Ανατολικά της Αθήνας , τα Κουπόνια» του Ιωάννου Ζώρζου .

Ιστορική Αναδρομή​

Προϊστορία – Αρχαιότητα

Ο ευότανος Υμηττός στην κορυφή του οποίου ήταν ο βωμός ή το άγαλμα του «Υμηττίου Διός» και στα σπλάχνα του το άλλοτε άφθονο και «άριστον ύδωρ» του Αντιφάνους, ήταν στις υπώρειές του πόλος έλξης για την διαμονή όχι μόνον αγροτών, όπως συνέβαινε με την γειτονική Αγρυλή.
Φαίνεται πως στον Υμηττό υπήρξε ανθρώπινη δραστηριότητα από την προϊστορική περίοδο. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στην επιφάνεια λεπίδες και τεμάχια οψιανού λίθου, εργαλεία χαρακτηριστικά της νεολιθικής εποχής.

Ο Υμηττός αποτελούσε ιδανική τοποθεσία για τον πρωτόγονο άνθρωπο. Λόγω της πλούσιας και πυκνής βλάστησης και των άφθονων νερών της περιοχής έβρισκε εδώ καταφύγιο και ασχολείτο με τη συλλογή καρπών και το κυνήγι.

Στην μυθολογία αναφέρεται ο ακούσιος φόνος της Πρόκριδας, κόρης του βασιλιά Ερεχθέα, από τον άντρα της τον Κέφαλο. Κατά τον μύθο ο Κέφαλος συνήθιζε όταν ανέβαινε στον Υμηττό για κυνήγι, να προσκαλεί ως βοηθό του το σύννεφο, με τη φράση «Ω νεφέλη παραγενού». Η γυναίκα του, που τον παρακολουθούσε, νόμισε πως απευθυνόταν στην ερωμένη του και, προσπαθώντας να την δει κούνησε τους θάμνους πίσω από τους οποίους ήταν κρυμμένη. Ο Κέφαλος νομίζοντας πως ήταν κάποιο θήραμα τη χτύπησε με το ακόντιό του και τη σκότωσε, (τη σκηνή απεικονίζει ερυθρόμορφος κρατήρας του 430-440 π.Χ. που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο).

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι στον Υμηττό και γύρω από αυτόν υπήρχαν Πελασγικοί οικισμοί που εξελίχθηκαν σε Δήμους όπως Σφητός, Κίκυνα, Αιξωνή, Σκυρίδες, Πήρα κ.ά.) χωρίς να αναφέρεται ο ακριβής τόπος και χρόνος.

Ο σημερινός Δήμος Ζωγράφου είχε τότε το «σχέδιον του Ιπποδάμου» με τις χαμηλές κατοικίες με τους μικρούς ή μεγάλους ανθοστόλιστους κήπους, σχημάτιζε μια περίπου εικόνα της παλιάς αρχαίας Αγκύλης.

Ο Λεξικογράφος Ησύχιος γράφει ότι έτσι λεγόταν «το ακόντιο και η καμπή του αγκώνος», δηλαδή σχήμα που έμοιαζε με τα αντερείσματα του Υμηττού.
Ο Ελευθερουδάκης στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό λέγει ότι η Αγκύλη ήταν « δήμος της Αιγήδος φυλής, μέρος της οποίας απετέλει προάστιον των Αθηνών, το έτερον δε μέρος εις τας υπωρείας του Υμηττού».

Στην περιοχή κατά την αρχαιότητα υπήρχε πλούσιο δίκτυο δρόμων. Από εδώ περνούσε το συντομότερο μονοπάτι που ένωνε την Αθήνα με τα Μεσόγεια. Αφού διέσχιζε και το κομμάτι που καταλαμβάνει σήμερα ο δήμος Ζωγράφου, ανέβαινε στον Υμηττό και κατέληγε τελικά στην Παιανία.

Περίφημη ήταν και η φαιά Υμηττία μάρμαρος, όπως την αποκαλεί ο Στράβων, το κυανότεφρο μάρμαρο του Υμηττού που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή μνημείων στην Ελληνισιτική εποχή και κυρίως στην περίοδο της Ρωμαιοκρατίας. Τα λατομεία από τα οποία έβγαζαν το μάρμαρο βρίσκονται στη δυτική πλευρά του βουνού, στις απότομες πλαγιές του Κακορέματος που είναι το πιο βαθύ και άγριο φαράγγι στον Υμηττό, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Κουταλά, όπου υπάρχουν τα κατάλοιπα μιας αρχαίας οδού από την οποία κατέβαζαν το μάρμαρο. Από τα λατομεία του Καρέα, εξαγόταν και ο κιτρινωπός ασβεστόλιθος, ο γνωστός ως αγρυλικός λίθος από το όνομα του παρακείμενου αρχαίου δήμου.

Τον 8ο αιώνα π.Χ. παραχωρείται γη στους πρόποδες του Υμηττού σε γεωργούς και κτηνοτρόφους. Οι νέες χρήσεις της γης υποβαθμίζουν την περιοχή. Τον 5ο αι ο Πλάτωνας αναφέρει ότι τα βουνά της Αττικής έχουν τόσο υποβαθμιστεί ώστε μοιάζουν με οστά άρρωστου ανθρώπου.
Στα χρόνια του Πεισίστρατου στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. κατασκευάστηκε εδώ ένα υδραγωγείο. Συγκέντρωνε το νερό των πηγών του Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου και περνώντας μέσα από περιοχές του σημερινού Δήμου Ζωγράφου έφτανε στην αρχαία αγορά.

Ο Υμηττός χωρίζει το λεκανοπέδιο των Αθηνών από την πεδιάδα των Μεσογείων. Ο Δημήτριος Καμπούρογλου περιέγραψε τον Υμηττό «ως μέγα παραβάν χωρίζον την κοιλάδα του πνεύματος από την πεδιάδα του οινοπνεύματος ».

Η ονομασία του Υμηττού σύμφωνα με την εκδοχή που αναφέρει ο Ν.Νέζης, προέρχεται από την προελληνική ρίζα Ουμάιτ- ή Υμητ-, που σήμαινε σκληρός, τραχύς, βραχώδης τόπος. Αλλοι αποδίδουν το όνομα σε παραφορά του Θυμέτ (=θύμος, θυμάρι) > Υμέτ > Υμηττός.
Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί για τη μεταγενέστερη επωνυμία «Τρελλός». Κατ’ άλλους προέρχεται από την παραφθορά της ιταλικής λέξης Imetto σε matto (που σημαίνει τρελλός), και κατ’ άλλους από την παραφθορά της γαλλικής λέξης très long, που σημαίνει επιμήκης. Ονομάζεται και «Τρελλοβούνι» (Monte Matto), εξ αιτίας της αστάθειας των νεφών στην κορυφή του. Τρελλό βουνό (Ντελί νταγ) ονομάζει τον Υμηττό και ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε την Ελλάδα στον 17ο αιώνα. Ως «Τρελλοβούνι» αναφέρεται και στη «Νεωτερική Γεωγραφία» του Δανιήλ Φιλιππίδη.

Ο Υμηττός ως τόπος θρησκευτικής λατρείας​

Ο Υμηττός εμφανίζεται ως κέντρο λατρείας, αλλά και τόπος υγείας, λόγω της ύπαρξης πηγών. Στον Υμηττό υπήρχαν τρεις πηγές οι οποίες θεωρούνταν ιερές:

H πηγή της Καλοπούλας (η «Κύλλου Πήρα» των αρχαίων), που πίστευαν ότι το νερό της είχε ευεργετικές ιδιότητες, ιδιαίτερα για τις άτεκνες γυναίκες, οι οποίες τεκνοποιούσαν όταν το έπιναν ή λούζονταν με αυτό. Έκανε δηλαδή τις γυναίκες «ευτόκους τας εξ αυτού πινούσας, τας δε αγόνους γονίμους». Η ονομασία Καλοπούλα (περιοχή κοντά στη Μονή της Καισαριανής) φαίνεται να είναι παραφθορά του αρχαίου «Κύλλου Πήρα» (πήρα σακούλι).

H πηγή του Κριού, πιθανά να πρόκειται για την αρχαία πηγή Καλλία, το νερό εξακολουθεί να τρέχει έως και σήμερα μέσα από ένα ρωμαϊκό κεφάλι κριού.

H πηγή του Αγιάσματος, τεχνητή πηγή με θεραπευτικές ιδιότητες. Το νερό από τις δύο πρώτες πηγές κατέληγε στον Ηριδανό, το μυθικό ποταμό που οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν στις «εσχατιές της γης».

Όταν ο Φαέθωνας, γιός του θεού Ήλιου και της Κλυμένης, ο Δίας αναγκάστηκε να τον κεραυνοβολήσει και το άψυχο σώμα του έπεσε στον Ηριδανό. Οι κόρες του Ήλιου θρήνησαν στις όχθες του ποταμού τον θάνατο του αδελφού τους ώσπου μεταμορφώθηκαν σε λεύκες. Τα δάκρυά τους καθώς έσταζαν από τα δέντρα γίνονταν κεχριμπάρι. Οι θεοί τις λυπήθηκαν και μαζί με τον Φαέθωνα τις ανέβασαν στον ουρανό, όπου έγιναν αστερισμοί.
Ο Ηριδανός ήταν ορατός μέχρι το 1980 οπότε και καλύφθηκε. Διέσχιζε την περιοχή, το γνωστό ως ρέμα της Καισαριανής και ενωνόταν με τον Ιλισσό, που εκβάλλει αρκετά νοτιότερα, στον όρμο του Φαλήρου.
Ο ποταμός Ιλισσός που είχε τις πηγές του στον Υμηττό διέσχιζε την πετρώδη πεδιάδα της Αττικής και πορευόταν προς τα νοτιοανατολικά και τα νότια. Στον διάλογο Φαίδρος του Πλάτωνα αναφέρονται οι σκιερές του όχθες και τα πλατάνια.

Οι Νύμφες, ήταν γυναικείες θεότητες προσωποποιήσεις της φύσης οι οποίες λατρεύονταν από τα πανάρχαια χρόνια . Οποιαδήποτε σπηλιά, κάθε παράξενο κοίλωμα του βουνού όπου σταλάζει νερό, ή ακόμη και ένα δέντρο, φάνταζε στα μάτια του απλοϊκού ανθρώπου της υπαίθρου σαν κατοικία των θηλυκών αυτών δαιμόνων. Οι δρυάδες (από το δρυς), οι αμαδρυάδες, οι ναϊάδες, οι ορειάδες λάτρευαν τη μουσική και τον χορό. Όταν ακούγονταν τα τραγούδια των λυγερόκορμων κι ευκίνητων ξωτικών, όποιος πέρναγε από την περιοχή τον έπιανε αυτό που λέμε…πανικός και έχανε τα λογικά του. Μήπως άραγε για αυτό ονομάστηκε ο Υμηττός και Τρελλός;

Ο Υμηττός κρατά αρκετά καλά κρυμμένο το μυστικό του. Σύμφωνα με τον Ν. Πολίτη … «Στην κορφή του Τρελλού είναι ένα πλάτωμα, στρογγυλό σαν αλώνι. Σ’ αυτό κάθε μεσημέρι χορεύουν οι Νεράϊδες, για αυτό οι τσοπάνηδες φοβούνται να πάνε εκεί το μεσημέρι.»

Στην κορυφή του λόφου Κήλλου Πήρα, όπου ο Ήφαιστος ατέχνως εκσπερμάτωσε στον μηρό της αειπαρθένου Αθηνάς, κοντά στο σημερινό παρατηρητήριο της Δασικής Υπηρεσίας. Στην μυθολογία αναφέρεται πως ενώ η Αθηνά έκανε το μπάνιο της στα νερά του Ιλισσού δέχθηκε την επίθεση του Ηφαίστου που την είχε ερωτευτεί. Για να τον αποφύγει ανηφόρισε προς τις πλαγιές του Υμηττού. Ο Ήφαιστος την ακολούθησε και η Αθηνά προκειμένου να τον αποκρούσει τον τραυμάτισε με το δόρυ της στο πόδι αφήνοντάς τον κουτσό (κυλλός-κουτσός). Το σπέρμα του όμως έπεσε στο πόδι της θεάς. Εκείνη το σκούπισε με ένα κομμάτι μαλλί, το μετέτρεψε σε σάκο (πήρα) και το πέταξε στη γη που γονιμοποιήθηκε κι έτσι γεννήθηκε ο Εριχθόνιος.

Η λατρεία του Δία ως θεού του ουρανού και γενικότερα των καιρικών μεταβολών, εξουσιαστή των νεφών και της βροχής, γινόταν συχνά πάνω στις κορυφές των βουνών, επειδή εκεί ψηλά μαζεύονταν τα πρώτα σύννεφα, σημάδι αλάθητο για τους ανθρώπους ότι θα βρέξει. Ο περιηγητής Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στον Υμηττό υπήρχε άγαλμα του Υμηττίου Διός και βωμοί του Ομβρίου Διός και του Απόλλωνος Προοψίου. Ο βωμός του Ομβρίου Διός τιμούσε και εξευμένιζε τον θεό, ώστε αυτός να χαρίζει ήπιες και έγκαιρες βροχές στη γεωργία. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Αττικής προέβλεπαν τον καιρό, παρατηρώντας την κορυφή του βουνού. Ο Υμηττός λειτουργούσε δηλαδή ως βαρόμετρο, όπως αναφέρει ο Θεόφραστος στο «Περί σημείων, υδάτων και πνευμάτων». Σύμφωνα με τον Καμπούρογλου και οι νεότεροι Αθηναίοι, όπως ακριβώς και οι αρχαίοι τους πρόγονοι, προμάντευαν αν θα βρέξει ή δεν θα βρέξει από το άν ο Υμηττός «εφορούσεν ή όχι την συννεφοκουκούλαν του».

Η επιλογή της ψηλότερης κορυφής του βουνού για την τοποθέτηση των αγαλμάτων των θεών υπαγορευόταν από τις θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής : ο Υμήττιος Ζεύς έπρεπε να έχει ένα ανάλογο του Ολυμπίου θρόνου, για να επιβλέπει τους κατώτερους θεούς. Το άγαλμα εξάλλου, του Προοψίου Απόλλωνα ήταν τοποθετημένο στην κορυφή από την οποία το πρώτο φώς της ημέρας έπεφτε στη Δυτική Αττική. Ιερό της Αφροδίτης βρισκόταν, σύμφωνα με πληροφορίες στον χώρο της σημερινής Καλοπούλας.

Βυζαντινά χρόνια​

Ο Πύργος αναφέρεται και ως Βίγλα(= σκοπιά , παρατηρητήριο) «ως Κούλα ή Κούλα της Ανθούσης εκ του ονόματος καλογραίας η οποία διετήρει εκεί είδος πανδοχείου διά τους διερχομένους» κατά τον Γ.Χ Γιαννουλόπουλο (περιοδικό «Αθηναϊκά», τ.77, σ.38) Βρίσκεται στα βόρεια του δρόμου προς τη Μονή Αστερίου όπου ήταν εγκαταστημένο επικοινωνιακό φωτεινό τηλεγραφικό σύστημα φρυκτορειών, (σύστημα φωτεινών σημάτων με τη βοήθεια αναμμένων δαυλών που προειδοποιούσαν τους κατοίκους της Αθήνας αλλά και τους μοναχούς της μονής Αστερίου στην περίπτωση κινδύνου).

H Mονή Αστερίου – Μεγάλο Βάραθρο Αστερίου​

Η μονή Αστερίου ή Ταξιαρχών βρίσκεται βορειοανατολικά της Μονής Καισαριανής, σε υψόμετρο 545μ. Η μονή είναι εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός με τρούλο. Σωζόμενη επιγραφή μας πληροφορεί ότι είχε διατελέσει «Πατριαρχικόν Σταυροπήγιον».

Τόσο οι συνθήκες όσο και η χρονολογία ίδρυσης της μονής είναι άγνωστες. Κατά μία εκδοχή, το όνομά της συνδέεται με τον όσιο Λουκά τον Στειριώτη ή Αστεριώτη, τον ιδρυτή της ομώνυμης Βοιωτικής μονής ο οποίος διέμεινε για κάποιο χρόνο στην Αθήνα, πιθανότατα στην εν λόγω μονή. Αν η εκδοχή αυτή αληθεύει, τότε η ίδρυση της μονής Αστερίου πρέπει να αναχθεί σε χρόνους πριν το έτος 1000.

Κατά μία άλλη εκδοχή η ονομασία της οφείλεται στον κτήτορα της μονής Επίσκοπο Αστέριο. Κατά ορισμένους μελετητές, η μονή Αστερίου κτίστηκε στη θέση του αρχαίου διδασκαλείου του Διοδώρου. Ήκμασε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας και επί Ενετών. Είχε σπουδαία βιβλιοθήκη που μεταφέρθηκε το 1687, στη Μονή Σαλαμίνας από τους καταφυγόντες εκεί μοναχούς, λόγω της επιδρομής του Βενετού Μοροζίνι. Κατά την Επανάσταση μεταφέρθηκε στην Ακρόπολη. Έκτοτε δεν υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες γι’ αυτήν.

Σύμφωνα με την άγνωστη συγγραφέα της «Ιστορίας της Μ.Πετράκη» ο ναός φέρει εσωτερικώς τοιχογραφίες του ΙΣΤ αιώνα της ανατολικής μοναστικής τεχνοτροπίας. Στον χώρο της μονής υπάρχουν η Τράπεζα η οποία εντός της κόγχης φέρει τοιχογραφία της «Παναγίας της Πλατυτέρας», η Εστία (=μαγειρείο) υπολείμματα πιθανά παλαιάς τραπέζης και ο Καμαροσκέπαστος πυλώνας της εισόδου που αποκαλείται «διαβατικόν».

Στα μοναστήρια που σώζονται ως σήμερα διάσπαρτα στις πλαγιές του Υμηττού, υπάρχουν εντοιχισμένα μάρμαρα από ανάγλυφα ή επιτύμβιες στήλες, κομμάτια από κίονες και βάθρα, ενώ στα θεμέλιά τους διακρίνονται όπως προαναφέραμε τα ίχνη από παλιοχριστιανικές βασιλικές και αρχαίους ναούς. Βρίσκονται εκεί όπου από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, ασκητές και μοναχοί ζήτησαν ευλαβικά άσυλο.

Το Μεγάλο Βάραθρο Αστερίου βρίσκεται σε υψόμετρο 480μ. και 500μ. βόρεια της ομώνυμης μονής. Η εξερεύνηση του πρώτου θαλάμου έγινε το 1938 ενώ ολόκληρου του βαράθρου έγινε το 1943. Γενικά η επίσκεψη στο βάραθρο είναι πολύ δύσκολη εκτός από τα πρώτα 20 μέτρα.

Νεότερη ιστορία​

Το 1922 (ή 1902) ο Ιωάννης Ζωγράφος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αγοράζει μια μεγάλη έκταση στην περιοχή και αρχίζει να κτίζει σπίτια, τα οποία τα πουλά με δόσεις προς 112 δρχ. τον μήνα.

Το 1929 ο νέος οικισμός αριθμεί περίπου 100 σπίτια. και αναγνωρίζεται με υπογραφή του Κουντουριώτη ως ανεξάρτητη Κοινότητα.

Το 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος θεμελιώνει το 1ο Δημοτικό σχολείο (το Ζωγράφειο) απέναντι από τον ναό του Αγ. Θεράποντα, εκεί που σήμερα βρίσκονται τα Δημοτικά σχολεία της περιοχής.

Σιγά -σιγά η Κοινότητα μεγαλώνει, εκτός από τις περιοχές Ζωγράφου και Γουδή, συμπεριλαμβάνονται στα όρια της Κοινότητας το 1935, τα «Κουπόνια» και η περιοχή του φυτωρίου του Υπουργείου Γεωργίας τα σημερινά «Άνω Ηλύσια». Πολλές ωραιότατες βίλλες που σώζονται ακόμα και σήμερα, αρχίζπουν να χτίζονται. Η βίλλα του Κώστα Ζωγράφου, σήμερα παιδικός σταθμός, η βίλλα Βοναπάρτη που στεγάζει το Συμβουλευτικό Κέντρο Οικογενειών του Δήμου, η βίλλλα Βουτυρά, σήμερα Πνευματικό Κέντρο και το Υπαίθριο Δημοτικό Θέατρο του Δήμου Ζωγράφου στο πίσω μέρος του αύλιου χώρου της. Το σπίτι του Γεωργίου Γουναρόπουλου, μεγάλου ζωγράφου, σήμερα Μουσείο και Πινακοθήκη, η βίλλα Κοτοπούλη, σήμερα Μουσείο και εκεί στεγάζεται το ΝΠΔΔ Θέατρο Σκιών με προβολή Λαογραφικής ιστορίας και η βιβλιοθήκη και το Αρχείο του Δημητρίου Ν. Κιτσίκη με πλούσιο ιστορικό υλικό, μοναδικής σημασίας ιδιαίτερα για την Πανεπιστημιακή κοινότητα.. Άνθρωποι του Πνεύματος και της Τέχνης λάμπρυναν και έκανα περήφανο τον τόπο μας, που τον διάλεξαν να ζήσουν και να δημιουργήσουν. Ο Αντώνης Τραυλαντώνης εκπαιδευτικός και λογοτέχνης, ο μεγάλος ζωγράφος και καθηγητής ΑΣΚΤ, Δημήτρης Μπισκίνης, Ο γλύπτης Γιάννης Παππάς, καθηγητής επίσης της ΑΣΚΤ, και άλλοι. Η Κοινότητα Ζωγράφου έχει πια μεγαλώσει, το 1948 αναγνωρίζεται ως Δήμος.

Πηγή: Επίσημη Ιστοσελίδα Δήμου Ζωγράφου
 
Μελαγχόλησα (καθότι Κουπονιώτης)
Μη μελαγχολείς (Πάνος Γαβαλάς και Ρία Κούρτη)
xBBiDRJdOdE

Εξαιρετική παρουσίαση, Aeon! Για όσους από εμάς έζησαν ή ζουν ακόμη στα Ιλίσια, τόσο το ιστορικό όσο και οι υπέροχες φωτογραφίες προκαλούν έντονη συγκίνηση, ακόμη κι αν δεν πρόλαβαν τον Ιλισό πριν γίνει Μιχαλακοπούλου. Μια μικρή παρατήρηση στην προτελευταία φωτογραφία. Έχω την εντύπωση ότι το σημείο λήψης δεν είναι η Δημητρέσσα αλλά η σημερινή διακλάδωση Μιχαλακοπούλου -Ιλισίων κοιτάζοντας προς κέντρο Αθήνας. Στο βάθος το μεγάλο κτήριο είναι ο Ευαγγελισμός ενώ το πρώτο κτήριο δεξιά στη φωτό είναι η πολυκατοικία στη γωνία Διονυσίου Αιγινήτου και Μεάνδρου (ο παράδρομος της Μιχαλακοπούλου προς τη μεριά της Παπαδιαμαντοπούλου).
Πράγματι... οδός Μαιάνδρου 23 και Διονυσίου Αιγηνίτου.

Αναδημοσιεύουμε άρθρο από τη Μηχανή του Χρόνου με φωτογραφικό υλικό για τον παλιό Ιλισσό. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι…

Μιχαλακοπούλου-1966-700x481


Το ποτάμι προσπαθεί να αντισταθεί, αλλά το τέλος του είναι προδιαγεγραμμένο. Μαζί και τα σπίτια με τα κεραμίδια στην κοίτη του. Είναι η εποχή που στην Αθήνα χτίζονται οι πολυκατοικίες και τα μεγάλα ξενοδοχεία. Στα δεξιά διακρίνεται ο τσιμεντένιος σκελετός του Holiday Inn. Δίπλα του βρίσκεται ο θερινός Σινέ Ιλισός ενώ οι πιο παρατηρητικοί, βλέπουν στο βάθος ένα μεγάλο κτίριο που είναι η πρώην ΟΥΛΕΝ, που μετά έγινε ΕΥΔΑΠ. Επίσης διακρίνεται το Μαιευτήριο «Αλεξάνδρα». Στο βάθος της φωτογραφίας διακρίνεται το Μαιευτήριο «Αλεξάνδρα»….

Λογικά βρισκόμαστε στο τέλος της δεκαετίας του 50, όταν εργολάβοι και πολιτικοί ξεκινούσαν την «δολοφονία» της πόλης. Σύμφωνα με την τεκμηρίωση που έκαναν οι φίλοι της διαδικτυακής ομάδας της Μάρως Μπουρδάκου, «Μια φορά κι έναν καιρό ήταν μια πανέμορφη πόλη που την έλεγαν Αθήνα», η φωτογραφική λήψη έγινε πριν από το παρκάκι μεταξύ Παπαδιαμαντοπούλου και Αλκμάνος. (σημερινή πλατεία Βραζιλίας) Στο σημείο αυτό επί της Αλκμάνος υπήρχε γέφυρα. Σύμφωνα με τη Σοφία Σουμελά, πρέπει να δείχνει την περιοχή γύρω στο 1958, πριν σκεπαστεί ο Ιλισσός και διαλυθούν τα σπιτάκια που υπήρχαν στη γειτονιά. Οι κάτοικοι της περιοχής αυτό το τμήμα του ποταμού το ονόμαζαν «Αβησσυνία»….

Μιχαλακοπούλου-1966-β


Περισσότερα από 6,5 δισεκατομμύρια διατέθηκαν από το περίφημο μεταπολεμικό σχέδιο Μάρσαλ για αντιπλυμμηρικά και αποχετευτικά έργα στην Αθήνα. Ετσι εξαφάνισαν τον Ιλισσό και τα σπίτια με τα κεραμίδια στην κοίτη του. Στη φωτογραφία του ΄60 διακρίνουμε ελάχιστα από αυτά στην οδό Μιχαλακοπούλου, που γλύτωσαν προσωρινά απο την μπουλτόζα Πρόκειται λοιπόν για τη λεωφόρο Μιχαλακοπούλου. Δίπλα στο σημείο που κτίστηκε το Χόλιντεϊ Ινν ( σημερινό Κράουν Πλάζα), υπήρχε μέχρι το 1957 το γήπεδο του Ηλυσιακού, «παρά την κοίτη του Ιλισσού ποταμού», όπως έγραφε το καταστατικό του. Στο πρώτο σπίτι της οδού Ιλισίων, μονοκατοικία παλιά με υπέροχο κήπο, έμενε ο γλύπτης Φωκίων Ρωκ, γνωστός μεταξύ άλλων και για το μνημείο του «Άγνωστου Στρατιώτη», που επιμελήθηκε μαζί με τον αρχιτέκτονα Εμμ. Λαζαρίδη….

Ilissos-map


Ο Ιλισός «εξαφανίστηκε» επί Καραμανλή για να περάσουν τα αυτοκίνητα Ο ποταμός πήρε το όνομά του από τον ημίθεο Ιλισσό, γιο του Ποσειδώνα και της Δήμητρας, που λατρευόταν σε ιερό κοντά στο λόφο του Αρδηττού. Τα νερά του ήταν καθαρά και οι κάτοικοι απολάμβαναν το πολύτιμο πόσιμο νερό, ενώ και πότιζαν τις καλλιέργειές τους. Σήμερα το σκηνικό έχει αντιστραφεί. Το ποτάμι εγκιβωτίστηκε και πλέον κυλάει υπόγεια. Πρώτος το 1930 ο ακαδημαϊκός Δημήτριος Γρ. Καμπούρογλου είχε δημόσια παρέμβει και επισήμανε, πως αν οι νεοέλληνες έκαναν το ατόπημα να καλύψουν τον Ιλισσό, «ο πολιτισμός θα μας διαγράψη από τας δέλτους του»! Ο ηλικιωμένος άνδρας διατηρούσε νεανικό πνεύμα και έγραφε ότι: «πρόκειται περί καταστροφής δευτέρας μετά την του Παρθενώνος, με την διαφοράν ότι εκείνον μεν τον κατέστρεψαν ξένοι, αυτόν δε πρόκειται να τον καταστρέψουν Έλληνες, ως τοιούτοι τουλάχιστον φέρονται εις τα Μητρώα των αρρένων». Την δεκαετία του 50 επί Κωνσταντίνου Καραμανλή τα συμφέροντα της αυτοκίνησης έφεραν στην περιοχή λεωφόρο που φέρει το επώνυμο του Μιχαλακόπουλου, την ανισόπεδη λεωφόρο Βασ. Κωνσταντίνου και την Καλλιρρόης. Κάτω από αυτά τα έργα «πολιτισμού» βρίσκεται η κοίτη του αρχαίου Ιλισσού που πλέον «κοιμάται». Το ερώτημα είναι εάν στο μέλλον θα βρεθούν οραματιστές πολιτικοί να τον ξυπνήσουν. Μάλλον απίθανο….

mihalakopoulou


Η φωτογραφία απο την ίδια περιοχή αλλά από ανατολικά προς δυτικά, την εποχή που διαμορφώθηκε η Μιχαλακοπούλου. Τα προσφυγικά είναι ακόμα στη θέση τους και επομένως η λήψη είναι στις αρχές του 60. Φωτογραφία από κοινοποίηση του Στέφανου Ζάννου στην ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας « Νέα τεκμηρίωση της φωτογραφίας Πρόσφατη τεκμηρίωση από την ομάδα «Παλιές φωτογραφίες της Αθήνας » επισημαίνει ότι η λήψη πρέπει να έγινε από την οδό Δημητρέσσα και η νεοανεγειρόμενη οικοδομή πρέπει να είναι στην Αντιμάχου και Μιχαλακοπούλου. Και αυτό γιατί το Holiday In φαίνεται να αναγέρθηκε αργότερα. Επίσης τεκμηριώνεται ότι το κτίριο της ΟΥΛΕΝ στην Ιλισίων είναι αυτό που εικονίζεται. Αριστερά στο βάθος όμως, η άσπρη πολυκατοικία δεν σχέση με το μαιευτήριο Αλεξάνδρα, που είναι πιο αριστερά, αλλά είναι η πολυκατοικία της Παπαδιαμαντοπούλου κάπου στο 29 με 33. …

map


πηγή: Μηχανή του Χρόνου & Ζωγράφου, Αλλάζοντας τις γειτονιές
Στην πρώτη φωτογραφία όπου εκτός από το κτίριο- μέγαρο της νυν ΕΥΔΑΠ επί των οδών Λαοδικείας και Ιλισιών με γαλάζιο βέλος στην ακόλουθη φωτογραφία (η ιστορική έδρα πριν μεταφερθεί στην Ωρωπού 156 στο Γαλάτσι) στον μεθεπόμενο δρόμο Κερασούντος και Ιλισίων βρίσκεται το διατηρητέο κτίριο όπου στεγαζόταν το θέατρο του Δημήτρη Ποταμίτη (κόκκινο βέλος στην φωτογραφία).
1629380674325.png



(1961) Λεωφορείο της κρατικής εταιρείας ΑΣΠΑ SKODA RTO 706 με αμάξωμα BIAMAX
Η φωτογραφία βρίσκεται στα κεντρικά γραφεία του ΟΑΣΑ στην οδό Μετσόβου 15 και Ρεθύμνου πλησίον του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Η λήψη είναι από τον Α...Κ...).
Με την καινούρια αρίθμηση η γραμμή είναι η 220 ΑΚΑΔΗΜΙΑ-ΑΝΩ ΙΛΙΣΙΑ.

1629381120169.jpeg
 

Συνημμένα

  • 1629380592271.png
    1629380592271.png
    234,6 KB · Προβολές: 1
Ώστε το 1961ήταν σκέτα 41 το λεωφορείο? Αργότερα στη 10ετία του 60 που όταν πηγαίναμε Αθήνα μέναμε στα Πατήσια, παίρναμε το λεωφορείο για να πάμε στους Κουπονιώτες συγγενείς και τότε ήταν διπλή γραμμή 41/51, Γκύζη-Άνω Ιλίσια. Δεν ξέρω από ποιον δρόμο κατέβαινε από Γκύζη. Σίγουρα όχι Ιπποκράτους διότι έκανε στάση έξω από τη Ζωοδόχο Πηγή. Τότε τα τρόλλεϋ και λεωφορεία 3/7 (Πατήσια-Αμπελόκηποι ή Πατήσια-Ερυθρός) έβγαζαν ένα εισιτήριο μέχρι Κάνιγγος κι άλλο μετά την Κάνιγγος (στην κυριολεξία η Κάνιγγος ήταν για ένα διάστημα "Τέρμα τα δίφραγκα" αν και η έκφραση είναι πολύ παλιότερη, κι άλλωστε εγώ πρόλαβα και τα εισιτήρια των 1.5 δραχμών). Αντίστοιχα στο 41/51 έπρεπε να βγάλεις διπλό εισιτήριο για μετά την Ακαδημία ακόμη κι αν το είχες πάρει Ζωοδόχο Πηγή, μια στάση πριν. Οπότε ανάλογα με το πόσο κουρασμένο ήταν το σόι η/και πόσο γαλαντόμοι αισθάνονταν οι γονείς κατεβαίναμε μεν από τη συγκοινωνία των Πατησίων στην Κάνιγγος και το παίρναμε ποδαράτα αλλά μπορεί να ανεβαίναμε στο 41/51 στην αφετηρία των Άνω Ιλισίων (Ακαδημία, συνολικό κόστος 4 Χ (1.5+1.5) δρχ) η Ζωοδόχο Πηγή (4 Χ (1.5+3) δρχ). 18 δραχμές ήταν σοβαρό ποσό, δεν το πλήρωνες αψήφιστα όταν με λίγα τετράγωνα περπάτημα παραπάνω το κόστος κατέβαινε στα 12.

Όταν μετακόμισα Αθήνα το 1973 νομίζω είχε ξαναγίνει 41.
 
Η Καθημερινή: Ο τρούλος-σύμβολο της οδού Ιλισίων.
 
Η Καθημερινή: Ο τρούλος-σύμβολο της οδού Ιλισίων.
Διαγωνίως απέναντι από την εν λόγω πολυκατοικία, επί των οδών Κερασούντος, Κορωναίου και Παυλάτου άλλο ένα παλαιό κτίσμα
εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Ζωγράφου (οι δυο φωτογραφίες που ακολουθούν είναι λήψεις του 2019 ενώ η τρίτη του 2011)
1651474974120.png

1651475068559.png

1651475185665.png

Κι εδώ λήψη από την οδό Κορωναίου (2019) όπου στο βάθος δεξιά διακρίνεται η πολυκατοικία όπου τελευταία στεγαζόταν το Θέατρο έρευνας.
1651475610265.png

 
Το Μεγάλο Βάραθρο Αστερίου βρίσκεται σε υψόμετρο 480μ. και 500μ. βόρεια της ομώνυμης μονής. Η εξερεύνηση του πρώτου θαλάμου έγινε το 1938 ενώ ολόκληρου του βαράθρου έγινε το 1943. Γενικά η επίσκεψη στο βάραθρο είναι πολύ δύσκολη εκτός από τα πρώτα 20 μέτρα.

Έχω κατέβει μέχρι τέρμα 2 φορές στο παρελθόν. Η πρώτη κατάβαση είναι λιγότερο από 20 μέτρα (πατάς σε ένα πλάτωμα και ξανακατεβαίνεις στον αέρα). Μετά πατάς στο έδαφος που είναι από πέτρες και είναι κατηφορικά για μερικά μέτρα. Ευθεία τερματίζει, αλλά στα αριστερά έχει μια οριζόντια εσοχή στον βράχο που ίσα που χωράς. Περνάς από εκεί και μετά έχει μια κάθοδο 3-4 μέτρα περίπου, αλλά είναι υπερβολικά στενά (περνάς πάντως). Αυτό βγάζει σε ένα πολύ μικρό πλάτωμα και μετά έχει άλλα 10 μέτρα περίπου, που κατεβαίνεις με το σχοινί για το τελικό θάλαμο.

Μεγάλο πάντως δεν είναι σε καμία περίπτωση. Συνήθως είναι ένα από τα σπήλαια εκπαίδευσης των σπηλαιολόγων.
 
Πίσω
Μπλουζα