Προπολεμικές πολυκατοικίες της Αθήνας (δεκαετίες '20 & '30)

[ntsmrtz]

Εντός της πόλης της Αθήνας υπάρχουν σχεδόν 4000 διατηρητέα κτίρια. Η κατασκευή των οποίων σε μερικά έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Μεγάλος όμως όγκος κατασκευών έγινε τις δεκαετίες του '20 και του '30 με κυρίαρχα στοιχεία από τον νεορομαντικό κλασικισμό και φυσικά τον μοντερνισμό.

Η κατανομή αυτών των κτισμάτων εντός του πολεοδμικού ιστού της πόλης είναι λίγο-πολύ αναμενόμενη, με τις λεγόμενες αστικές συνοικίες (Κολωνάκι, Νεάπολη, Κυψέλη, Πατήσια και λίγο Παγκράτι) να εμφανίζουν οικοδομική δραστηριότητα με αύξηση του ύψους των πολυκατοικιών.

Σε αυτές τις συνοικίες βρίσκουμε σήμερα κατασκευές ιδιαιτέρου κάλλους που παρουσιάζουν σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και κατά συνέπεια τις καθιστούν διατηρητέες.

Αφορμή για το θέμα (εκτός της κουβέντας σε άλλο νήμα για διατηρητέο κτίσμα στο κέντρο της Αθήνας) αποτέλεσε και το γεγονός ότι πριν κανά μήνα κάνοντας back up σε αρχεία ενός σκλ.δίσκου βρήκα πολλές -πάρα πολλές- φωτογραφίες προπολεμικών κτισμάτων που είχα τραβήξει παλαιότερα.

Οπότε, αφού είναι και ρετρό θέμα, γιατί να μην τις μοιραστούμε?

Πολλά από τα προαναφερόμενα κτίσματα βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση, άλλα χρήζουν συντήρησης και άλλα είναι ακατοίκητα και εντελώς παρατημένα στην τύχη τους. Εξάλλου το κόστος συντήρησης ενός διατηρητέου είναι ιδιαίτερα υψηλό..

Οι αμέσως επόμενες (λίγες) φωτογραφίες πολυκατοικιών κατασκευής δεκαετιών '20 & '30, είναι αυτές που βρήκα στο κινητό μου (ιδανικός τρόπος καταγραφής όταν είσαι βιαστικός και βλέπεις κάτι αξιόλογο) ενώ θα ακολουθήσουν και άλλες.

Ιδού:



παρόμοιας διάταξης ημικυκλικά έρκερ διακρίνουμε και σε αυτή:



ενώ ημικυκλικό έρκερ σε γωνία είναι λίγο σπανιότερο:



με αυτήν εδώ όμως να ξεχωρίζει και λόγω ανάγλυφων καλλιτεχνημάτων στην όψη:



κάποιες φορές οι μελετητές είχαν πρωτότυπες και πρακτικές ιδέες, όπως το να βάλουν την κύρια είσοδο και κατά συνέπεια το "λειτουργικό" πρόσωπο της πολυκατοικίας στο τμήμα της απότμησης διπρόσωπης κατασκευής:



Την δεκαετία του '30 οι επιρροές από τον ευρωπαικό μοντερνισμό και το κίνημα του bauhaus, εξάλειψαν πολλά από τα καλλιτεχνικά στοιχεία προς χάρην της απλότητας όπως προέβλεπε:



τα κτίσματα έγιναν πιο "γωνιώδη" και οι γραμμές τους πιο αυστηρές:



Παρόλα αυτά, οι μελετητές υιοθετήσανε (καλώς) όγκους με μορφολογικά στοιχεία "μή γραμμικά" :



^ διακρίνεται ελάχιστα μεταξύ 4ου και 5ου ορόφου στην αριστερή άκρη η προσθήκη στην κατασκευή ενός μεγάλου... ρολογιού

Η λεπτομέρεια στην κατασκευή της πρόσοψης και η λειτουργική αρτιότητα των εσωτερικών χώρων προέκυπταν από την μελέτη των αναγκών και κατά συνέπεια από τον γεωμετρικό σχεδιασμό της κάτοψης κάθε ορόφου:



όπου ο κάθε όροφος πολλές φορές ήταν και οροφοδιαμέρισμα:



σε κάποιες πολυκατοικίες ακολουθούσαν την καθ 'υψος μορφολογία βάση-κορμός-στέψη:



σε κάποιες άλλες (του '20 συνήθως) όχι:



στα τέλη της δεκαετίας του '30 (το '37) με νομοθετική ρύθμιση απαγορεύτηκε η κατασκευή έρκερ:



έτσι οι μελετητές μέσω της "αρχιτεκτονικής προεξοχής" προσπάθησαν να μετριάσουν το αποτέλεσμα:



Ο αριθμός των προπολεμικών κατασκευών είναι πραγματικά μεγάλος. Και υπάρχουν κτίσματα που σε υποβαθμισμένες περιοχές του κέντρου θυμίζουν μία πόλη που κάποτε ήταν πολύ διαφορετική:



(θα ακολουθήσουν στο μέλλον και άλλες φωτος. δικές μου πάντα. θα γίνει και αναφορά στην τεχνογνωσία λιθόκτιστων κατασκευών καθώς και στην στατική επίλυση των φορέων και της πρώιμης μελέτης οπλισμένου σκυροδέματος σε κάποιες από αυτές)

 

[panp]

Και μέχρι να μάθουμε με ενδιαφέρον για τη στατική τους επίλυση, να τι περιέχουν οι πλάκες τέτοιων κτισμάτων, κάτω από τα πόδια μας ! (Μη φοβάστε, τα τούβλα στο ταβάνι είναι πολύ καλύτερα πολλές φορές από μερικά που κοκλοφορούν από κάτω...)

[edit] Dead pic [Edit]

Επίσης να συμπληρώσω ότι το "τρίπτυχο" παράθυρο που βλέπουμε σε πολλές από τις παραπάνω φωτογραφίες, έχει τον αγγλικό όρο "bay window" αλλά δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στα ελληνικά.

Α, και παρεμπιπτόντως, υπάρχει και κάποιος ελληνικός όρος για το ρετρό "σπαστό ρολό" των παραθύρων ισογείου συνήθως, που ανακλίνονταν υπό γωνία προς τα έξω; (βλ. 5η, 6η, 8η φωτογραφία). Δε μπορεί, εις την μαστορικήν κάπως πρέπει να λεγόταν αυτό...

Μιλάμε για πολύ εξυπηρετικό πράγμα, ήταν σκίαστρο, βοηθούσε στον εξαερισμό χωρίς να αφήνεις "τέντα" το άνοιγμα, δένοντας ένα σχοινί στο σιδερένιο σκελετό βοηθούσε και στο άπλωμα ρούχων...Τι ωραία πράγματα φτιάχνονταν κάποτε...

 

[prisma]

Ωραίο θέμα και ωραίες φωτό. Λατρεύω τις λεγόμενες "πολυκατοικίες του '30" ή αν θέλετε του μεσοπολέμου γενικότερα.

 

[D@redevil]

Καταρχάς, συγχαρητήρια - πάρα πολύ ενδιαφέρον θέμα!

Τελευταία, για κάποιο λόγο που δε μπορώ να προσδιορίσω, έχω αρχίσει και προσέχω πολύ την αισθητική των κτιρίων -κάτι που, μέχρι πρότινος είχε ελάχιστη σημασία....

Μ' έλυσες αρκετές απορίες, ενώ έδωσες την ευκαιρία σ' εμάς, τους μη-Αθηναίους!, να δούμε μια άλλη πλευρά της!

[...] στα τέλη της δεκαετίας του '30 (το '37) με νομοθετική ρύθμιση απαγορεύτηκε η κατασκευή έρκερ: [....]

Αυτό, μ' έκανε εντύπωση (...ή κάπου σ' έχασα στο τόπικ! ).

Γιατί ένα τόσο όμορφο στοιχείο, που προσδίδει όγκο, χωρίς να βαραίνει το τελικό αποτέλεσμα, απαγορεύτηκε????

 

[RIO]

Ωραίο θέμα και ωραίες φωτό. Λατρεύω τις λεγόμενες "πολυκατοικίες του '30" ή αν θέλετε του μεσοπολέμου γενικότερα.

Ακριβώς, το ίδιο....

 

[prisma]

Αυτό, μ' έκανε εντύπωση (...ή κάπου σ' έχασα στο τόπικ! ).

Γιατί ένα τόσο όμορφο στοιχείο, που προσδίδει όγκο, χωρίς να βαραίνει το τελικό αποτέλεσμα, απαγορεύτηκε????

Tα έρκερ που εφαρμόστηκαν σε μεγάλο βαθμό μετά τα μέσα του '20, καταργήθηκαν στις 15/11/1937 μετά από αγώνα των Κ. Μπίρη και Κ. Κιτσίκη.

Η πολυκατοικία που έβαλε ο φίλος ntsmrtz πάνω σε παλιότερη φωτογραφία από το αρχείο μου.

 

[Bajar]

Αγαπητέ ntsmrtz, είσαι στο μυαλό μου. Πολύ καιρο τώρα σκεφτόμουν το εν λόγω θεμα και με πρόλαβες.

Ευτυχως που με πρόλαβες δηλαδή, αφ' ενός γιατί την ορολογία δεν την κατέχω τόσο καλά και σε καμία περίπτωση δεν θα τα περιέγραφα καλύτερα, αφ' ετέρου γιατί οι φωτογραφίες σου είναι εξαιρετικές. Οι δικές μου πάλι, αν και πολλές, έχουν να κάνουν κυρίως με τον εσωτερικό χώρο των πολυκατοικιών και ιδιαίτερα με τις εισόδους τους, λόγω των ανελκυστήρων. Βέβαια το θέμα των εισόδων το έχουμε ξανασυζητήσει και σε άλλο topic και δε θα αναφερθώ ξανά. Ωστόσο μια που ανέβασες τις συγκεκριμένες φωτογραφίες ήθελα να ρωτήσω: υπάρχει άλλο δείγμα μεσοπολεμικής πολυκατοικίας με ρολόϊ σαν αυτή του Νικολαΐδη κάπου στην Αθήνα ή είναι η μοναδική; (παρεμπιπτόντως, τόσα χρόνια κάθε μέρα περνάω από εκεί και το ρολόι είναι πάντα σωστό).

 

[panp]

(απορίας mode on - on topic mode off)

Είναι σίγουρο ότι τα έρκερ καταργήθηκαν τότε που λέτε (1937), και όχι τη δεκαετία 90; Δεν είμαι πολύ ειδικός στους ΓΟΚ αλλά σίγουρα έχω δει και πολύ μεταγενέστερα ερκέρ, μαλιστα κι ένα στο σπίτι μου, με άδεια 1987. Εκτός αν είναι άλλο το έρκερ στο "δ" κι άλλο το έρκερ στην οικοδομική γραμμή.

(ειδικό πολεοδομικό θέμα-on topic mode on)

 

[ntsmrtz]

(απορίας mode on - on topic mode off)Είναι σίγουρο ότι τα έρκερ καταργήθηκαν τότε που λέτε (1937), και όχι τη δεκαετία 90; Δεν είμαι πολύ ειδικός στους ΓΟΚ αλλά σίγουρα έχω δει και πολύ μεταγενέστερα ερκέρ, μαλιστα κι ένα στο σπίτι μου, με άδεια 1987. Εκτός αν είναι άλλο το έρκερ στο "δ" κι άλλο το έρκερ στην οικοδομική γραμμή.

(ειδικό πολεοδομικό θέμα-on topic mode on)

Το έρκερ καταργήθηκε όντως το '37.

Πέραν των κινήσεων Μπίρη-Κιτσίκη, λέγεται (δεν γνωρίζω αν ισχύει) ότι ήταν μία προσπάθεια της τότε πολιτικής διοίκησης να αλλάξει οτιδήποτε είχε σχέση με το "παλαιό" και να εισάγει το "νέο" μέσα στο οποίο δεν θα υπάρχουν κάποια αρχιτεκτονικά στοιχεία τα οποία παρέπεμπαν συνειρμικά σε παραδοσιακά και μή λειτουργικά για αυτούς κατασκευαστικά μοντέλα. Υπάρχει μεγάλος αριθμός πολυκατοικιών περιόδου '37-'40 δίχως έρκερ.

Το έρκερ που τυχόν αναγνωρίζεις στο πίσω ή πλάγιο όριο "Δ" ή ακόμα στο "δ" σε μετά '37 κατασκευές δεν έχει σχέση με το μεσοπολεμικό έρκερ. Εκεί υπάρχει υποχώρηση του κτιρίου από την οικοδομική και άρα οποιαδήποτε κατασκευή προβλεπόμενη από την μελέτη υπολογίζεται ως μέσα στο κέλυφος και ως εντός νομίμου περιγράμματος. Εξαιρούνται φυσικά οι αυθαίρετες προσθήκες κατ επέκταση..

Το κλασικό έρκερ ως όγκος (δηλαδή η επέκταση του κορμού το κτίσματος επί του εξώστη) επεκτείνονταν πέραν της οικοδομικής γραμμής με την οποία είχε ταυτιστεί η κύρια όψη του κτιρίου εκτός εγκεκριμένου κτιριακού όγκου που θα λέγαμε και καθιστούσε δομήσιμο ως χώρο κύριας χρήσης τμήμα του εξώστη. Είναι περίπου αυτό που θα λέγαμε σήμερα "εκτός νομίμου περιγράμματος", "εκτός ρυμοτομικής" & "εντός κοινοχρήστου χώρου"

Μόνο που σήμερα, με την εφαρμογή του ΝΟΚ (Ν.4067/12) επιτρέπεται εκ νέου (με προυποθέσεις και ποσόστωση επί των εξωστών/ΗΧ ανά όροφο) η κατασκευή έρκερ.

Η "αρχιτεκτονική προεξοχή" που αναφέρω στην πολυκατοικία με αρίθμηση το 11, βάσει ΓΟΚ, δεν πρέπει να ξεπερνα τα 40 εκατοστά και συνέχισε να ισχύει. Στις μέρες μας όμως μόνο ως καλλιτεχνικό στοιχείο.

Τώρα το είδα... Η φωτο με το αποκαλυπτόμενο οπλισμό και τα τουβλάκια μου θυμίζει έντονα έναν συγκεκριμένο χώρο. Παίζει να είναι και ο ίδιος..

 

[panp]

Η δική μου περίπτωση είναι αυτό που φαίνεται στην προτελευταία φωτογραφία (πολυκατοικία στο Νο11), αλλά σε πλάγια όψη, κι έτσι ακριβώς όπως φαίνεται, στον 1ο και 2ο όροφο. Η προεξοχή είναι μικρή βέβαια, της τάξης των 30-40 εκατοστών (στην ουσία ένας τοίχος σε φουρούσι), αλλά καθ'όλα εγκεκριμένη στην άδεια. Άρα κάτι παραπλήσιο μάλλον, αλλά όχι το ίδιο.

 

[Wally]

Εντυπωσιακες φωτογραφιες, ενδιαφερον θεμα!

 

[Fred Madison]

Πρίν από 5 χρόνια ήμουν ανάμεσα στο να αγοράσω ένα διαμέρισμα της δεκαετίας του 30 στο κέντρο της Αθήνας ή να χτίσω μια μονοκατοικία εξ' αρχής. Κατέληξα στο δεύτερο μιας και τα ποσά που ζητούσαν και τα χρήματα που χρειαζόμουν για μια καλή ανακαίνιση ήταν εξωφρενικά. Παρόλο που για τα δικά μου κριτήρια έφτιαξα ένα ωραίο σπίτι πολύ κοντά στις δικές μου αισθητικές ανάγκες και πριτιμήσεις τα σπίτια του μεσολοπολέμου έχουν μείνει η μεγάλη μου καψούρα. Μια φορά είχα κρατήσει μέσω ενός μεσίτη τα κλειδιά ενός διαμερίσματος για πάνω από έν μήνα προσπαθώντας να αποφασίσω αν θα το πάρω ή όχι. Είχα πάει σε διάφορες ώρες της ημέρας και της νύχτας. Ακόμη κάθε φορά που περνάω από έξω στρίβω το κεφάλι μου και το κοιτάζω. Απίστευτη αισθητική. Λιτές γραμμές και εσωτερικοί χώροι που είχαν σαν γνώμονα τον άνθρωπο και την καλύτερη του διαβίωση μέσα σε αυτούς. Πάρα πολύ ωραίο το θέμα...!

 

[panp]

Έχω την άποψη ότι πολλά από τα υλικά που υπάρχουν σε αυτές τις πολυκατοικίες από πλευράς ποιότητας (δε μιλάμε για αισθητική, αυτό έτσι κι αλλιώς είναι υποκειμενικό θέμα), δε βρίσκονται με τίποτα σήμερα. Για παράδειγμα, βλέπεις δρύινα πατώματα "εμπορικά" που έχουν επάνω τους 50 και 60 χρόνια και ούτε τους φαίνεται (ή με ένα γυάλισμα γίνονται ολοκαίνουρια), και βλέπεις και πατώματα πολυκατοικιών του '90 που τα ξύλα λες και είναι από κασόνι... Τα υλικά που πουλήθηκαν σαν "εμπορικά" εκείνες της εποχές είναι τα σημερινά "πολυτελείας", και πολύ παραπάνω...

Για να μην πούμε για τον αρτιφισιέλ εξωτρικό σοβά, - τι θεϊκό πράγμα- που αν μου βρείτε ρωγμές, σκασίματα και υγρασίες σε μια πολυκατοικία σε όλη την Αθήνα, θα σας πώ "μπράβο". Πραγματικά, δεν ξέρω αν μετά από το μπετόν έχει υπάρξει πιο "αθάνατο" πράγμα σε κτήρια, μέχρι και σφαίρες εξοστράκιζε...

Αν κάποιος μπορέσει και καλύψει στοιχειωδώς τα "εγγενή" προβλήματα μιας παλιάς πολυκατοικίας (νέα κουφώματα για μόνωση, λειτουργικά ντουλάπια κουζίνας και μια καλή συμφωνία για το καλοριφέρ), δε νομίζω ότι αξίζει καν να το συζητάμε το να χτίσουμε σπίτι από την αρχή...

 

[ntsmrtz]

(συνέχεια από αρχικό μήνυμα)

Σε πολλές περιοχές αναλόγως του τομέα υψών και των όρων δόμησης ο κτιριακός όγκος κρατήθηκε σε συγκριτικά χαμηλά μεγέθη:



ενώ όπου δεν προβλεπόταν κατασκευή σε εσοχή έκαναν την εμφάνισή τους τα "περιστύλια" στον τελευταίο όροφο:



σε κάποιες κατασκευές τα περιστύλια (κατά την άποψή μου καλώς) δεν υιοθετήθηκαν:



η κατασκευή των περιστυλίων ήταν μάλλον μία αμφισβητίσιμη προσπάθεια να δοθεί περιεχόμενο στο κενό που άφηνε η εσοχή που δημιουργούσε η υποχώρηση του ρετιρέ σε μικρού πλάτους δρόμους:



Στα έως τότε πολυόροφα κτίρια χρησιμοποιούσαν ως φέροντα στοιχεία την λιθοδομή και την σιδηροδοκό σε κατακόρυφη και οριζόντια έννοια αντίστοιχα:

Με την εισαγωγή του οπλισμένου σκυροδέματος η οικοδόμηση ψηλών κτιρίων έγινε ταχύτερα και οικονομικότερα:



Οι σιδηροδοκοί αντικαταστάθηκαν από πλακοδοκούς ενώ οι λιθοδομές από υποστυλώματα:



Τα περιστύλια βεβαίως υπό την μορφή τσιμεντένιας πέργκολας χρησιμοποιούνταν ακόμα και εκεί όπου δεν υπήρχε πρόβλημα χώρου:



με την χρήση της νέας τεχνογνωσίας του σκυροδέματος δεν βελτιώθηκε μόνο η δομοστατική επάρκεια αλλά υπήρξε και σημαντική μείωση του κατασκευαστικού κόστους:



Πολλές κατασκευές αποτελούσαν σχεδιαστικό μοντέλο αναφοράς:



ενώ κάποιες μνημονεύτηκαν και από αρχιτέκτονες του εξωτερικού:



Η απλότητα όμως και η συμμετρία μαζί με την κατασκευαστική πληρότητα έδωσαν ένα αποτέλεσμα που παραμένει διαχρονικό:



(η ίδια πολυκατοικία)



και που κάποιες φορές αποτελεί και "τοποσταθερό" μίας περιοχής που έχει πάψει να είναι αυτό που ήταν κάποτε:

 

[panp]

Πολύ ωραίες για ακόμα μια φορά οι φωτογραφίες σου. Σημειώνω μια, αισθητικά μεν ωραία, αλλά μη λειτουργική λεπτομέρεια που καταργήθηκε : τα μπαλκόνια του τελευταίου ορόφου σε πολλές πολυκατοικίες όπως βλέπουμε, δεν είχαν στέγαστρο από πλάκα επάνω τους, και αυτό γιατί αισθητικά ήταν ασχημότερη μια "λεπτή λωρίδα" από το συμπαγή όγκο του εξωτερικού τοίχου που ανεβαίνει επάνω σαν στηθαίο.

Λειτουργικά όμως δεν εξυπηρετούσε, προφανώς όχι επειδή κάποιοι ήθελαν να βγαίνουν στο μπαλκόνι στη βροχή, αλλά γιατί πολλά από τα αντίστοιχα δάπεδα πίσω από τις μπαλκονόπορτες θα "έφαγαν" τρομερά φουσκώματα με τις βροχές, οι δε μπαλκονόπορτες θα "μάδήθηκαν" εντελώς στο κάτω μέρος...

Να λοιπόν πώς γεννήθηκε η ιδέα του ημιυπαίθριου, του "προστεγάσματος" πριν από τον εξώστη, την οποία όμως φυσικά ξεσκίσαμε καταλλήλως... (βλέπε και σχετικό post μου Νο 58 στο "Ρετρό πολυκατοικίες").

Ένα επίσης πολύ καλό στοιχείο που απεικονίζεται στις φωτογραφίες σου, και σχετικό με αυτό που είπα παραπάνω, ήταν το αντίθετο, η μεγάλη "μαρκίζα" από την πλάκα του τελευταίου ορόφου, που γινόταν όχι για να σκεπάσει αλλά για να δώσει έμφαση στην απόληξη του κτηρίου. Γινόταν κατά σύστημα σε κτήρια γραφείων του κέντρου (Σταδίου, Πανεπιστημίου κλπ.) που δεν είχαν μπαλκόνια κάτω από αυτήν, αλλά υαλοστάσια.

 

[prisma]

Φίλε ntsmrtz, πολύ ωραία η ανάρτηση που έκανες. Και πολύ όμορφα κτίρια βεβαίως, βεβαίως.

 

[Fred Madison]

ΚΑ ΤΑ ΠΛΗ ΚΤΙ ΚΑ !!! Πόσο μπροστά ; Πόσο;

 

[panp]

Μια ερώτηση, επειδή εσύ ξέρεις πού είναι τα κτήρια : τα "άσχετα" κεραμίδια που βλέπουμε στη φωτογραφία κάτω από τη φράση "Πολλές κατασκευές αποτελούσαν σχεδιαστικό μοντέλο αναφοράς" είναι "μαμίσια", ή ο κύριος που έκανε το ψιλο-αυθαιρετάκι της δεξιάς πλευράς, έβαλε και λίγα κεραμιδάκια στην υπόλοιπη όψη για να το "σβήσει";

 

[ntsmrtz]

^

Η σειρά με τα κεραμίδια στην επίστεψη αυτής της πολυκατοικίας είναι "μαμίσια". Δεν ήταν το σύνηθες ούτε ο κανόνας αλλά το βρίσκουμε και σε άλλες κατασκευές της εποχής...

Η συγκεκριμένη (στην Κυψέλη) έχει στο ένα πρόσωπο έκκεντρα τοποθετημένο έρκερ, στο άλλο συμμετρικά τοποθετημένα στις άκρες δύο έρκερ, ενώ το καμπύλο περίγραμμα του εξώστη στην συμβολή των δύο οδών παραπέμπει σε ναυπηγική και την αρχιτεκτονική πλοίων.

 

[Clemence]

Τι τέλειες! Θα μπορούσε κάποιος να μου εξηγήσει πότε ξεκίνησε να επιβάλλεται τα ρετιρέ να είναι μικρότερης επιφάνειας από τους υπόλοιπους ορόφους και γιατί? Δεν μπόρεσα ποτέ να το καταλάβω.