Με αφορμή το θάνατο του Βασιλικού, την έψαξα στο φόρουμ. Δεν ξέρω γιατί είναι στην κατηγορία Ιστορικές/εποχής αφού πρόκειται για πολιτικό-δικαστικό θρίλερ του σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά.
Η ταινία είναι βασισμένη στην ομώνυμη νουβέλα του Βασίλη Βασιλικού, που αναφέρεται στη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη. Αν θυμάμαι καλά το όνομα του Λαμπράκη δεν αναφέρεται καθόλου στην ταινία και ούτε η Ελλάδα ως τόπος των γεγονότων. Φυσικά είναι ξεκάθαρο οτι πρόκειται για αυτήν την υπόθεση αφού σε πολλά σημεία της ταινίας η ιστορία αποδίδεται αυτούσια. Πέρα από την πλοκή, τα ονόματα των συμμετεχόντων και τους Έλληνες συντελεστές, ενδιαφέρον έχουν και οι μικρές λεπτομέρειες που μαρτυρούν Ελλάδα, όπως οι μπύρες Fix και Άλφα που εμφανίζονται στα τραπέζια αλλά και μια φωτογραφία της Αλίκης Βουγιουκλάκη σε ένα καφενείο.
Οι δύο πρωταγωνιστές Μοντάν και Τρεντινιάν στους ρόλους του Λαμπράκη και Σαρτζετάκη αντίστοιχα είναι συγκλονιστικοί. Το πέρασμα της Ειρήνης Παππά από την ταινία εξίσου εντυπωσιακό αν και μάλλον περισσότερο συμβολικό.
Η υπόθεση:
Ένας βουλευτής καταφθάνει σε μια πόλη για να κάνει μια ομιλία με θέμα τον αφοπλισμό και την ατομική βόμβα. Οι συνεργάτες του τον προειδοποιούν για το ενδεχόμενο να δεχτεί επίθεση από ακροδεξιούς εξτρεμιστές και απευθύνονται στην τοπική εισαγγελία.
Ο εισαγγελέας βεβαιώνει για την ύπαρξη αστυνομικής δύναμης στην περιοχή και τελικά η συγκέντρωση πραγματοποιείται με πλήθος κόσμου να την παρακολουθούν και ένα έξαλλο πλήθος εξτρεμιστών να βρίσκονται επίσης στο χώρο ως αντισυγκέντρωση διαμαρτυρίας.
Μετά τα τέλος της ομιλίας ο βουλευτής δέχεται τελικά δολοφονική επίθεση από δύο άτομα, έναν οδηγό κι έναν επιβάτη ενός τρικύκλου που εισβάλει στο πλήθος. Όλα συμβαίνουν σε δευτερόλεπτα και υπό το βλέμμα της αστυνομίας που δεν αντιδρά στην επίθεση. Στο τρίκυκλο τελικά καταφέρνει να πηδήξει ένας νεαρός που βρισκόταν στη συγκέντρωση και να χτυπηθεί με το δράστη. Λίγο νωρίτερα ένας άλλος βουλευτής δέχεται επίσης επίθεση και καταλήγει στο νοσοκομείο.
Όλα δείχνουν πως η υπόθεση θα συγκαλυφθεί και θα παρουσιαστεί ως τροχαίο ατύχημα όταν κάνει την εμφάνιση του ένας έντιμος ανακριτής, ένας μαχητικός δημοσιογράφος και μια σειρά γεγονότων, πληροφοριών και μαρτύρων αρχίζουν να δένουν την υπόθεση που αγγίζει όλο και πιο υψηλά κλιμάκια....
Η ταινία γνώρισε διεθνή αναγνώριση, βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ των Καννών και κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας για λογαριασμό της Αλγερίας όπου και γυρίστηκε. Αν και έχει μεγάλη διάρκεια (127 λεπτά) χάρη στο εξαιρετικό μοντάζ (που επίσης απέσπασε Όσκαρ), την πολύ καλή σκηνοθεσία και τις εξαίρετες ερμηνείες κρατάει ζωντανό το ενδιαφέρον, ακόμα και για το ελληνικό κοινό που στην πλειοψηφία του γνωρίζει την εξέλιξη της υπόθεσης. Το δε φινάλε, κι όταν όλα δείχνουν οτι οι ένοχοι θα τιμωρηθούν είναι μια γροθιά στο στομάχι.
Την εποχή που προβλήθηκε προκάλεσε αίσθηση και κρίθηκε αναμενόμενα από τη Χούντα των Συνταγματαρχών ως ταινία που δυσφημεί τη χώρα στο εξωτερικό και μη αναμενόμενα από μερίδα αριστερών κριτικών που θεώρησαν οτι παραλήφθηκε εντελώς η δυναμική της αντιπολίτευσης που σύσσωμη ζητούσε την εξιχνίαση και παραδειγματική τιμωρία των δραστών και την παραίτηση της Κυβέρνησης, αλλά κυρίως της λαϊκής κινητοποίησης που εκδηλώθηκε σε τεράστια κλίμακα, ενώ αναδείχθηκε ως κύριος παράγοντας της εξέλιξης ο ανακριτής Σαρτζετάκης.
Είναι γνωστό οτι ο Σαρτζετάκης, δικαστικός τότε και Πρόεδρος της Δημοκρατίας στα μέσα του '80 συνελήφθη και βασανίστηκε από τη Χούντα αλλά δεν κατάφερα να εξακριβώσω αν όταν προβλήθηκε η ταινία ήταν φυλακισμένος. Θα συμφωνήσω πάντως με κάποιον φίλο παραπάνω που λέει πως ήταν τυχερός που τον έμαθαν όλοι με το πρόσωπο του Τρεντινιάν που ήταν και κούκλος και στιλάτος.
Δύο από τους διαμορφωτές της ελληνικής ιστορίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κι ο Ανδρέας Παπανδρέου έχουν επίσης τοποθετηθεί για την υπόθεση. Ο μεν Καραμανλής υποστήριξε οτι ο Λαμπράκης ήταν αμελητέο μέγεθος και δεν είχε καμία ανάμειξη αφού η υπόθεση τον έβλαψε (έχασε τις εκλογές τότε και πήγε στο Παρίσι) κι οτι μόνο ένας ηλίθιος θα αποφάσιζε τη δεδομένη στιγμή να δολοφονήσει το Λαμπράκη. Ο δε Παπανδρέου ισχυρίστηκε οτι με βάση όσα γνώριζε απ τον πατέρα του η Φρειδερίκη ήταν αυτή που διέταξε την οργάνωση της δολοφονικής επίθεσης με σκοπό πάντως να τον στραπατσάρει κι όχι να τον σκοτώσει. Όπως και να έχει η υπόθεση δημιούργησε ντόμινο εξελίξεων και τα υπόλοιπα είναι ιστορία.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ στην υπέροχη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη που έντυσε την ταινία. Είπε σχετικά ο συνθέτης το 2002:
«Η συμμετοχή μου στη ταινία Κώστα Γαβρά "Ζ" είχε μια ιδιομορφία, γιατί του ότι τον καιρό εκείνο ήμουν εξόριστος στη Ζατούνα, Το σενάριο δεν μπόρεσε να φτάσει ποτέ στα χέρια μου παρά τις προσπάθειες του Γαβρά. Επομένως η επιλογή της μουσικής πρέπει να έγινε από τον Κώστα Γαβρά και τον Γάλλο υπεύθυνο για τη μουσική της ταινίας.Νομίζω πως βασικό κριτήριο στην επιλογή τους θα έπαιξε το γεγονός ότι τα έργα μου "Ένας Όμηρος" και "Mauthausen" από τα οποία άντλησαν τα κύρια θέματα της ταινίας ήσαν πολύ συγγενικά προς την ιστορία του "Z". Άλλωστε το «Γελαστό παιδί» (κύριο μουσικό θέμα της ταινίας), ο ελληνικός λαός το είχε απολύτως συνδέσει με τον Γρηγόρη Λαμπράκη μετά τον θάνατο του. Νομίζω ότι η επιλογή ήταν σωστή, όπως επίσης και η ενορχήστρωση υπήρξε πολύ καλή. Δεν μπορώ εκ των υστέρων να φανταστώ ότι θα έγραφα καλύτερη μουσική... Πάντως κι αυτό κάνεις δεν μπορεί να το ξέρει.»
*edit
Ο ρόλος του δημοσιογράφου στην ταινία πιθανότατα είναι ο Γιώργος Ρωμαίος δημοσιογράφος του Βήματος τότε κι αργότερα βουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Δημοσιογραφική έρευνα που προσέφερε στην αποκάλυψη της υπόθεσης είχε κάνει τότε και ο Γιάννης Βούλτεψης (πατέρας της σημερινής βουλευτίνας της ΝΔ Σοφίας Βούλτεψη), εικάζω όμως πως πρόκειται για τον Ρωμαίο γιατί αναφέρεται στην ταινία πως ο δημοσιογράφος συνεργάζεται με αστική εφημερίδα της Αθήνας ενώ ο Βούλτεψης δούλευε τότε στην Αυγή.
