ΘΕΟΔΩΡΟΣ Δ. ΔΑΛΑΚΟΓΛΟΥ
ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ “ΓΑΛΗΝΗ” ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ
Η ανακοίνωση που θα παρακολουθήσετε, περιέχει τα αποτελέσματα μιας έρευνας γύρω από το πόσο φανταστικά ή πραγματικά είναι τα γεγονότα και τα πρόσωπα που αναφέρονται στο μυθιστόρημα του Ηλία Βενέζη ΓΑΛΗΝΗ
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ
Ο Ηλίας Βενέζης
1, από τους σπουδαιότερους έλληνες λογοτέχνες του 20 αιώνα, γεννήθηκε το 1904 στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας και πέθανε το 1973 στην Αθήνα. Ήρθε κυνηγημένος, μαζί με τους άλλους πρόσφυγες
, στην Ελλάδα το 1922. Έγραψε πολλά και σπουδαία έργα που σχεδόν όλα είχαν θέμα την προσφυγιά.
Το μυθιστόρημα του ΓΑΛΗΝΗ εκδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 1939
2 βραβεύτηκε το ίδιο έτος από την Ακαδημία Αθηνών
3 και γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία με 35 εκδόσεις μέχρι σήμερα.
Ο Ηλίας Βενέζης ήξερε πολύ καλά την Παλαιά Φώκαια και τους φωκιανούς. Ο αδελφός του συγγραφέα, ο Θάνος Μέλλος
, είχε παντρευτεί την Ελένη Νικολαϊδη κόρη του πρωτοψάλτη Αντώνη Νικολαϊδη ο οποίος είχε εγκατασταθεί στην Ανάβυσσο μαζί με τους άλλους Φωκιανούς πρόσφυγες.
Ο συγγραφέας ερχόταν συχνά στην Ανάβυσσο και ειδικότερα την εποχή της συγγραφής της ΓΑΛΗΝΗΣ. Έτσι οι χαρακτήρες και τα γεγονότα που περιγράφει του είναι πολύ καλά γνωστά. Μετά τον πόλεμο έκανε πολλά καλοκαίρια τις διακοπές του στην Παλαιά Φώκαια.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Το μυθιστόρημα αποτελεί το χρονικό της εγκατάστασης των προσφύγων στην περιοχή της Αναβύσσου. Τα γεγονότα είναι σχεδόν όλα αληθινά. Τα πρόσωπα έχουν τις ιδιότητες υπαρκτών ανθρώπων. Για λόγους οικονομίας της αφήγησης και του μύθου, τα πραγματικά γεγονότα και οι χαρακτήρες κεντήθηκαν μαστορικά από το συγγραφέα πάνω στον καμβά του μυθιστορήματος.
Τα πάθη της προσφυγιάς μέσα από τις ιστορίες δύο οικογενειών.
Το έργο αφηγείται τις περιπέτειες των οικογενειών του γιατρού Δημήτρη Βένη, και του απλού αγρότη Φώτη Γλάρου, προσφύγων από την Παλαιά Φώκαια της Μικράς Ασίας, που εγκαταστάθηκαν μαζί με άλλους Φωκιανούς το Φθινόπωρο του 1924 στην παραλία της Αναβύσσου.
Οι φωκιανοί έρχονται στη γη της Αναβύσσου. Οι βοσκοί που έχουν τα χειμαδιά τους στην περιοχή τους απειλούν για να τους διώξουν. Οι αρχαιοκάπηλοι που δρουν στην περιοχή τους βλέπουν με μισό μάτι. Οι πρόσφυγες αρχίζουν να ξεχερσώνουν τον τόπο. Ο Φώτης Γλάρος, σκάβοντας στο χωράφι του, βρίσκει ένα άγαλμα κούρου. Οι αρχαιοκάπηλοι του το κλέβουν. Το νερό της μεγάλης πλημμύρας παίρνει την γυναίκα του. Αυτός όμως δεν το βάζει κάτω, ξαναπαντρεύεται μια γυναίκα από το πάνω χωριό
, όπου έχουν εγκατασταθεί κυρίως πρόσφυγες από την Καππαδοκία, φτιάχνει μια βάρκα, κλέβει αλάτι από τις αλυκές που λειτουργούν στην Ανάβυσσο, και αρχίζει εμπόριο με την Αίγινα.
Ο γιατρός Δημήτρης Βένης δεν θέλει να παραδοθεί στην σκληρή μοίρα του ξεριζωμού και της προσφυγιάς, φυτεύει τριανταφυλλιές
, φροντίζει και συμβουλεύει τους πρόσφυγες. Πιστεύει βαθιά μέσα του, ότι μόνο κυνηγώντας χίμαιρες, μπορεί ο άνθρωπος να ξεφύγει από την σκληρή πραγματικότητα που τον πνίγει.
Η γυναίκα του Ειρήνη αρνείται να δεχθεί την μοίρα της, κλείνεται στον εαυτό της και βασανίζει τον γιατρό, βγάζοντας επάνω του όλη την κακία που σώρευσαν μέσα της οι κακοτυχίες της οικογένειας της και της πατρίδας της.
Ο γιατρός, φυτεύει τριαντάφυλλα στο άγονο χώμα της Αναβύσσου. Η Ειρήνη τα ξεριζώνει. Η πάλη των δύο αυτών ανθρώπων, η πάλη της χίμαιρας με την σκληρή πραγματικότητα είναι το θέμα του βιβλίου. Τα άλλα, οι πλημμύρα, η αρχαιοκαπηλία, ακόμα και η δολοφονία της μονάκριβης κόρης τους, είναι μόνο το σκηνικό του δράματος. Πρωταγωνιστής είναι ο αγώνας και η αγωνία του γιατρού, του έλληνα, του ανθρώπου, να φτάσει στην Γαλήνη κυνηγώντας χίμαιρες.
Υπήρξε όμως πραγματικά ο Φώτης Γλάρος, ο Δημήτρης Βένης, ο Πράσινος ο αρχαιοκάπηλος; Έγινε η αρπαγή του κούρου, η πλημμύρα, η δολοφονία;
Η έρευνα έδειξε ότι και η παραμικρή λεπτομέρεια του μυθιστορήματος είναι αληθινή. Τα πρόσωπα με αυτές τις ιδιότητες υπήρξαν. Μόνο που για λόγους οικονομίας της αφήγησης, είναι μυθιστόρημα δεν είναι χρονικό, τα γεγονότα συμπυκνώθηκαν στις πράξεις των ηρώων του μυθιστορήματος.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν την αφήγηση μας ακολουθώντας την πορεία της εξέλιξης του μύθου, παραθέτοντας τα πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα.
Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΦΩΚΙΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΒΥΣΣΟ
Ο Βενέζης για να δραματοποιήσει την αφήγηση περιγράφει την άφιξη στην Ανάβυσσο το 1923 ενός εξαθλιωμένου κοπαδιού προσφύγων με τα πόδια. Όμως οι φωκιανοί δεν ήλθαν στην Ανάβυσσο πεζοί. Ήλθαν με καΐκια από τον Πειραιά σταδιακά από το τέλος Οκτώβρη έως αρχές Νοέμβρη 1924. Ήρθαν συνολικά 160 οικογένειες. Σύντομα όμως οι κακουχίες και το αφιλόξενο περιβάλλον ανάγκασαν πολλούς να φύγουν. Έμειναν τελικά μόνο 80 οικογένειες.
Το Υπουργείο Πρόνοιας τους είχε δώσει από 800 δραχμές σε κάθε οικογένεια για να πληρώσουν τα καίκια, τους είχε δώσει σκηνές, τους εφοδίαζε με τρόφιμα και άλλα αναγκαία
4. Όλες οι μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι ήρθαν με καΐκια
5.
Ο Βενέζης έκανε αυτό το λάθος στη ημερομηνία άφιξης των φωκιανών επειδή μια ομάδα εργατών φωκιανών είχε έρθει ήδη από το 1923 και δούλευε στις αλυκές.
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ ΒΕΝΗ
Ο γιατρός Δημήτρης Βένης, είναι ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος. Είναι εξήντα χρόνων, κατάγεται από την Σπάρτη Μικράς Ασίας, είχε παντρευτεί την πολύ νεώτερη του Ειρήνη από παλιά πλούσια αλλά ξεπεσμένη φωκιανή οικογένεια.
Το πρόσωπο που ενέπνευσε τον Βενέζη για τον χαρακτήρα του γιατρού ήταν ο φωκιανός πρωτοψάλτης Αντώνης Νικολαϊδης . Ήταν πεθερός του Θάνου Μέλλου, αδελφού του Βενέζη, και γι αυτό ο Βενέζης γνωρίζει καλά τον βίο και τον χαρακτήρα του. Πράγματι ο Νικολαϊδης καταγόταν από τη Σπάρτη
6 της επαρχίας Πισιδίας της Μικράς Ασίας και μετακόμισε στην Παλαιά Φώκαια Μικράς Ασίας όπου και παντρεύτηκε την φωκιανή Ελένη Μάρκου.
7 Απέκτησαν πέντε παιδιά. Το πρώτο του παιδί η Ελένη γεννήθηκε το 1906. Αυτής τον χαρακτήρα δανείζει ο Βενέζης στην μοναχοκόρη του γιατρού Άννα. Η Ελένη ήταν σπουδαία τραγουδίστρια της όπερας, με μεγάλη καριέρα στην Ελλάδα, την Βιέννη και την Αμερική
8. Σήμερα ζει στην Αμερική με τον γιο της. Είχε επισκεφθεί το καλοκαίρι του 1997 την πατρίδα μας προσκεκλημένη της κοινότητας Παλαιάς Φώκαιας, που τίμησε το άξιο τέκνο της με γιορτές.
ΟΙ ΝΟΜΑΔΕΣ ΒΟΣΚΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Οι βοσκοί που αναφέρει ο Βενέζης είχαν πράγματι τα χειμαδιά τους στην περιοχή της Αναβύσσου και είχαν κονάκια (καλύβες) σε διάφορα σημεία. Στο Καταφύγι οι Αποστολαίοι, στην Αγια Φωτεινή οι Τσούνηδες, στο Θυμάρι οι Μακροδημητραίοι, επίσης άλλες οικογένειες βοσκών στη Λάκα και στη Φέριζα.
Το επεισόδιο με τους βοσκούς που απείλησαν τους φωκιανούς είναι εν μέρει αληθινό. Πράγματι οι βοσκοί αντέδρασαν στην εγκατάσταση των προσφύγων και υπήρχαν μικροσυγκρούσεις τα πρώτα χρόνια. Το ίδιο και χειρότερα αντέδρασαν και οι Καλυβιώτες
9, που εποφθαλμιούσαν το εύφορο μέρος του κάμπου, πριν ακόμα έρθουν οι πρόσφυγες. Όμως το ότι οι βοσκοί άλλαξαν τη ροή του χειμάρρου για να πνίξουν τους πρόσφυγες είναι υπερβολή. Αλλά η απειλεί που εκτοξεύει ο βοσκός ότι δεν θα βρουν νερό και αν βρουν θα είναι γλυφό είναι πέρα για πέρα αληθινή. Το μόνο πηγάδι που υπήρχε εκεί κοντά, όταν ήρθαν οι φωκιανοί, ήταν το αρχαίο πηγάδι του Άγιου Γιώργη, με γλυφό νερό. Από εκεί έπαιρναν νερό το πρώτο καιρό μέχρι να ανοίξουν, ο καθένας δικό του πηγάδι στο κτήμα του. Αλλά ποτέ οι φωκιανοί δεν βρήκαν καλό νερό στην περιοχή αυτή, και για πάρα πολλά χρόνια έπιναν γλυφό.
Με την ευκαιρία εδώ να αναφέρουμε ότι και ο ανεμόμυλος που τραβούσε νερό από το πηγάδι, που αναφέρει ο Βενέζης, είναι και αυτός αληθινός. Με μόνη διαφορά ότι δεν τον έφτιαξε ο Φώτης Γλάρος (πρόσωπο που αντιστοιχούσε στον φωκιανό Γιώργο Τζίτζιρα), αλλά ο Φίλιππος Φιλιππίδης
10.
Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο Φώτης Γλάρος του μυθιστορήματος ήταν ο Γιώργος Τζίτζιρας (Κοντογιώργης), από το γεγονός ότι την κόρη του την έλεγαν Ζαμπέτα, όνομα μοναδικό στην Φώκαια, αλλά και γιατί έμενε στο διπλανό σπίτι από αυτό του Νικολαϊδη, γνώριζε καλά τον Βενέζη, και ήταν δραστήριος, γλεντζές και ανήσυχο πνεύμα, όπως ο Φώτης Γλάρος στο μυθιστόρημα.
ΕΠΙΛΟΓΗ ΧΩΡΑΦΙΩΝ
Στους πρόσφυγες αναβυσσιώτες και φωκιανούς δόθηκαν χωράφια στην περιοχή για αγροτική αποκατάσταση. Τα χωράφια γενικά δόθηκαν στους πρόσφυγες με κλήρο. Όμως τα πρώτα χρόνια, πριν γίνει η διανομή, ο καθένας διάλεγε έναν τόπο και τον “άνοιγε”, δηλαδή τον καθάριζε από την άγρια βλάστηση, για να τον καλλιεργήσει για τις άμεσες ανάγκες της οικογένειας. Η δουλειά αυτή ήταν τρομερά δύσκολη και χρονοβόρα και ταλαιπώρησε πολύ τους άτυχους πρόσφυγες. Ιδίως τους φωκιανούς που ήταν ασυνήθιστοι στη σκληρή δουλειά, μιας και ήταν κυρίως θαλασσινοί. Οι πανωχωρίτες όμως τα κατάφερναν καλύτερα, όπως διαπιστώνει και ο Βενέζης, επειδή προερχόταν κυρίως από την ορεινή Καππαδοκία, και ήταν σκληραγωγημένοι. Είναι δε ακριβέστατες οι περιγραφές του συγγραφέα για τα ξεχερσώματα των χωραφιών που άφηναν στο πλάι τα κομμάτια που ήταν πετρώδη και χέρσα
11.
Ο γιατρός Βένης λοιπόν διάλεξε ένα χωράφι στην πλαγιά του λόφου, δίπλα στον μελλοντικό οικισμό, για να φτιάξει εκεί τον τριανταφυλλώνα που, από την Μικρά Ασία ακόμα, ονειρευόταν
12. Αυτό το κτήμα ακόμη και σήμερα που έχει κοπεί σε οικόπεδα και οικοδομηθεί, ονομάζεται τριανταφυλλώνας
13.
Ο Φώτης Γλάρος διαλέγει ένα χωράφι δίπλα στο παμπάλαιο εξωκλήσι του Άγιου Γιώργη. Γύρω από το εξωκλήσι υπήρχαν τότε αρχαία ερείπια όπως φαίνονται και στον χάρτη του Γερμανικού αρχαιολογικού ινστιτούτου του 1887. Η περιγραφή του χώρου από τον Βενέζη γίνεται με απόλυτη ακρίβεια.
Το 1911 είχε ανακαλυφθεί εκεί τύμβος με νεκροταφείο των Γεωμετρικών χρόνων και το 1960 τάφος των αρχαϊκών χρόνων. Τα σπουδαία ευρήματα φιλοξενούνται σε περίοπτη θέση στο Εθνικό Μουσείο
14.
Η θέση αυτή, σταυροδρόμι δύο αρχαίων δρόμων, προς την Κερατέα και το Λαύριο, είναι ιδανική για την τοποθέτηση αγάλματος του ήρωα της οικογένειας που κατείχε την περιοχή. Ο Βενέζης γνωρίζει καλά την ιστορία του τόπου, και γι αυτό τοποθετεί εκεί το χωράφι που θα βρεθεί ο δικός του Κούρος.
ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΓΙΩΡΓΗ, ΑΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΟΙ
Μια σκοτεινή φυσιογνωμία τριγυρίζει εκείνη την εποχή στην περιοχή ψάχνοντας για αρχαία. Ο Βενέζης γνωρίζει βέβαια από τις εφημερίδες, όπως θα δούμε παρακάτω, για την εκτεταμένη αρχαιοκαπηλία που διενεργούσαν σπείρες από το Κορωπί και τα Καλύβια. Έχει ακούσει ιστορίες από ντόπιους και έτσι ο αρχαιοκάπηλος Πράσινος που αναφέρει στο μυθιστόρημα έχει πολλά στοιχεία από την πραγματικότητα.
Κατά την γνώμη μου, ένας άνθρωπος που ζούσε τότε στην περιοχή, ταιριάζει με την περιγραφή του εγκεφάλου των αρχαιοκαπήλων. Δούλευε στις Αλυκές και λεγόταν Μπάρμπα Παυλής. Ήταν κατά τις περιγραφές μια βιβλική φυσιογνωμία με άσπρη γενειάδα και όλοι οι πληροφορητές τον αναφέρουν με τον χαρακτηρισμό ο “αρχαιολόγος”. Ήξερε καλά τα μέρη που είχαν αρχαία και πάντα ρωτούσε τους πρόσφυγες αν είδαν κάτι στα χωράφια τους. Για να τους καλοπιάσει μάλιστα, διέδιδε ότι γνώριζε μια υπόγεια φλέβα με άφθονο νερό στην περιοχή, αλλά θα την φανέρωνε λίγο πριν πεθάνει. Φυσικά πέθανε και το νερό δεν το αποκάλυψε. Κάποιοι ανέφεραν ότι δούλευε για λογαριασμό δύο επιχειρηματιών που εκμεταλλευόταν τότε την Αλυκή και οι οποίοι έστελναν τα αρχαία έξω με τα καΐκια που φόρτωναν αλάτι. Αυτή η εκδοχή, αν είναι αληθινή, εξηγεί πολλά πράγματα σε σχέση με την ευκολία που έφευγαν έξω μεγάλα και βαριά αγάλματα όπως ήταν οι Κούροι που βρέθηκαν στην Ανάβυσσο
15. Πάνω σε αυτό θα πούμε περισσότερα παρακάτω.
Επίσης ο Βενέζης κάνει αναφορά για μια αρχαία πόλη μέσα στην θάλασσα μπροστά στο χωριό της Φώκαιας . Πράγματι ο βυθός μπροστά από το λιμεναρχείο σε μικρή απόσταση από την ακτή είναι γεμάτος από θεμέλια αρχαίων κτισμάτων. Είναι γνωστό ότι η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε γύρω στα τρία μέτρα από την κλασσική εποχή μέχρι σήμερα, οπότε το λιμάνι του Αναφλύστου και άλλες παραθαλάσσιες εγκαταστάσεις είναι θαμμένες στα νερά
16.
ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ
Πριν προχωρήσουμε στην περιγραφή των τριών σημαντικότερων γεγονότων του μυθιστορήματος, της δολοφονίας, της πλημμύρας και της εύρεσης του κούρου, ας εντοπίσουμε μερικές από τις πολλές λεπτομέρειες που ο Βενέζης περιγράφει με ακρίβεια στη Γαλήνη.
Ένα γεράκι πετά πάνω από τον καταυλισμό και κατευθύνεται προς τον λόφο ο οποίος μέχρι σήμερα ονομάζεται Γερακίνα
17.
Ο Γλάρος ψάρεψε πίνες, ένα περίεργο οστρακοειδές που αφθονούσε μέχρι πριν λίγα χρόνια στην θάλασσα μπροστά από το χωριό της Φώκαιας
18.
Φτιάχνουν βάρκες από φλούδα πεύκου, τέτοιες που φτιάχνανε τα παιδιά στα χωριά μας μέχρι τα δικά μας χρόνια.
Ο χαρακτηρισμός των Φωκιανών από τους πανωχωρίτες με τις λέξεις “...ανάλαφροι και παλαβοί...” είναι αυτός που πράγματι έδιναν οι καππαδόκες πανωχωρίτες στους φωκιανούς αλλά και στους αρετσιανούς.
19
Το πιάσιμο των πουλιών με δίχτυ γινόταν στην περιοχή μας μέχρι πριν λίγα χρόνια με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
20
Ότι η περιοχή ήταν γεμάτη βαλτονέρια και κουνούπια είναι απολύτως ακριβές. Μάλιστα οι πρόσφυγες φύτεψαν πάρα πολλούς ευκαλύπτους γύρω από τους οικισμούς για να διώχνουν τα κουνούπια.
21
Το κλέψιμο αλατιού ήταν σπορ που επιδιδόταν μερικοί τολμηροί πρόσφυγες αλλά και ντόπιοι κυρίως στην κατοχή. Εκείνοι δε που διέπρεψαν κυριολεκτικά στο άθλημα ήταν οι Ιταλοί στρατιώτες που αντάλλασσαν τσουβάλια αλάτι με κρασί.
22
Ταρσανάς μικρός υπήρχε στον Άγιο Νικόλα και μάλιστα η περιοχή είχε παραχωρηθεί από το Υπουργείο Γεωργίας υπέρ προσφύγων Παλαιάς Φώκαιας για να φτιάξουν εκεί ναυπηγείο.
Το βαθύ πηγάδι δίπλα στο εκκλησάκι του Άγιου Νικόλα ήταν αρχαία στέρνα που σώζεται μέχρι σήμερα, μόνο που κάποιοι σύγχρονοι αρχαιοκάπηλοι γκρέμισαν το ένα τοίχωμα για να μπουν μέσα, ψάχνοντας πιθανόν για θησαυρούς.
23
Ο γκρεμός που συνάντησαν τα δυο κορίτσια πηγαίνοντας από τα Κόκκινα στον Άγιο Νικόλα πράγματι υπάρχει και φράζει το παραλιακό μονοπάτι.
24
Το εμπόριο των φωκιανών με την Αίγινα ήταν κάτι πολύ συνηθισμένο εκείνη την εποχή. Θυμάμαι τον φωκιανό Σταμάτη Μπατή, γέρο πια, να ζητάει να φυλαχτεί ένας σωρός λαξευμένες πέτρες που είχε στο οικόπεδο του, γιατί τις είχε κουβαλήσει με το καΐκι από την Αίγινα.
ΠΛΗΜΜΥΡΑ
Η πλημμύρα που αναφέρει ο Βενέζης είναι πραγματική. Στις 19-10-1937 οι εφημερίδες κάνουν δεύτερες εκδόσεις ώστε να ενημερώσουν τον κόσμο για τις μεγάλες καταστροφές που προξένησαν οι πλημμύρες στην Αττική. Ο κάμπος της Αναβύσσου είχε πλημμυρήσει, τα σπίτια του οικισμού της Αναβύσσου είχαν γεμίσει νερά. Τα πηγάδια είχαν αχρηστευθεί. Μεγάλη συμφορά για τους πρόσφυγες που μόλις είχαν αρχίσει να ορθοποδίζουν.
Στην Φώκαια οι καταστροφές ήταν πιο μικρές γιατί το μεγαλύτερο μέρος του οικισμού ήταν στην πλαγιά του λόφου. Δεν υπήρξαν ανθρώπινα θύματα. Όμως στο μυθιστόρημα πνίγεται η γυναίκα του Φώτη Γλάρου. Ίσως γιατί ο Βενέζης θέλει να σπρώξει τους ήρωες του στα έσχατα όρια τους, ώστε να γίνει πιο μεγαλειώδης ο αγώνας τους για την ουτοπία, για την Γαλήνη.
Εκείνο που προβληματίζει τον ερευνητή είναι, ότι ο Βενέζης αποδίδει στους βοσκούς την αλλαγή της ροής του νερού και την πλημμύρα της Φώκαιας. Υπήρχε πράγματι μεγάλη έχθρα κατά των προσφύγων και από τους βοσκούς και από τους καλυβιώτες. Ίσως ο Βενέζης, έχοντας ακούσει όσα τράβηξαν οι πρόσφυγες από τους ντόπιους, θέλει να τονίσει αυτή την έχθρα. Όμως η έρευνα του τόπου και των ρεμάτων αποδεικνύει ότι οι βοσκοί δεν είχαν την δυνατότητα να αλλάξουν την ροή των ρεμάτων, ακόμα και αν το ήθελαν
25.
Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
Το δεύτερο σημαντικό γεγονός που αναφέρει ο Βενέζης είναι η δολοφονία της Άννας, της κόρης του Γιατρού Βένη.
Η δολοφονία είναι αληθινό γεγονός. Η ιστορία έχει ως εξής. Στις 6 Δεκεμβρίου του 1937 η δεκατετράχρονη Καλομοίρα, (Μήλια) κόρη του Κορωπιώτη φύλακα των αλυκών Κώστα Κορωνιά
26 ξεκινά με μαζί με τον επτάχρονο αδελφό της Βαγγέλη να πάνε στους λόφους του Άγιου Νικόλα να μαζέψουν μανιτάρια. Για κακή τους τύχη στους ίδιους λόφους μάζευε μανιτάρια και ο Κώστας Χαρίτος, πρόσφυγας από την Μικρά Ασία.
27 Επιτέθηκε στην Καλομοίρα με ανήθικους σκοπούς, αυτή αντέδρασε και κάλεσε σε βοήθεια. Ο αδελφός της παρ όλο που ήταν τόσο μικρός, προσπάθησε να την βοηθήσει. Ο εγκληματίας χτύπησε και τα δυο παιδιά με πέτρες στο κεφάλι και τα άφησε αιμόφυρτα.
28 Η Καλομοίρα πέθανε, αλλά ο μικρός Βαγγέλης έζησε, βαριά τραυματισμένος. Μετά από λίγες μέρες ανακαλύφθηκε ο φονιάς και καταδικάστηκε σε θάνατο. Από τότε ο λόφος που σκοτώθηκε το κορίτσι λέγεται το βουνό της Μήλιας.
29
Βέβαια το κορίτσι του μυθιστορήματος η Άννα Βένη, δηλαδή η Ελένη Νικολαϊδου ζει και βασιλεύει στις Ηνωμένες πολιτείες.
Ο ΚΟΥΡΟΣ ΚΡΟΙΣΟΣ
Στις 17 Αυγούστου του 1937 οι εφημερίδες της εποχής
30 δίνουν εκτεταμένα ρεπορτάζ για την επιστροφή στην Ελλάδα του κούρου της Αναβύσσου, του Κροίσου. Ένα ολόκληρο θρίλερ για τις συνθήκες εύρεσης και φυγάδευσης του αγάλματος εξάπτουν την φαντασία των ελλήνων. Ο Βενέζης εμπνέεται από αυτήν την ιστορία και περιλαμβάνει στο μυθιστόρημα του ένα επεισόδιο για κάποιο άγαλμα κούρου, που βρίσκει ο Γλάρος στο χωράφι του κοντά στον Άγιο Γιώργη, αλλά του το κλέβει ο αρχαιοκάπηλος ο Πράσινος.
Η αρχαία Αττική οδός που διέσχιζε τον κάμπο της Αναβύσσου την αρχαϊκή εποχή, πρέπει να ήταν στολισμένη σε όλο το μήκος της με ανδριάντες παλικαριών, που τίμησαν τη γενιά τους πέφτοντας για την πατρίδα.
Για δύο κούρους, τον Κροίσο και τον Αριστόδικο, είναι τεκμηριωμένη η θέση εύρεσης τους, στη Φοινικιά και στον Άγιο Παντελεήμονα αντίστοιχα. Όμως την ίδια περίπου εποχή, βγήκαν στο εξωτερικό και άλλοι δυο κούροι για τους οποίους υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι βρέθηκαν στην περιοχή της Αναβύσσου. Ο κούρος της Νέας Υόρκης και ο κούρος του Μονάχου.
Για τον κούρο της Νέας Υόρκης έχουν γραφτεί πολλά, δεν έχει γραφτεί όμως τίποτε οριστικό για τον τόπο εύρεσης του.
31 Μάλιστα όταν είχαν συλλάβει τους αρχαιοκάπηλους, νόμισαν αρχικά ότι αυτόν τον κούρο είχαν πουλήσει στο εξωτερικό και όχι τον Κροίσο.
Για τον κούρο του Μονάχου δεν υπήρχε τίποτε γραμμένο για την περιοχή που βρέθηκε. Όταν πριν μερικά χρόνια επισκέφθηκα την γλυπτοθήκη του Μονάχου και διάβασα τον οδηγό του μουσείου βρήκα σε μια σημείωση
32 ότι ο κούρος της γλυπτοθήκης του Μονάχου βρέθηκε κοντά στην θέση που βρέθηκε ο κούρος Κροίσος. Είναι δε εντυπωσιακή η ομοιότητα του με τον κούρο Αριστόδικο. Είναι άραγε ξαδελφάκια, από τα χέρια του ίδιου τεχνίτη; Πριν από λίγο καιρό βρέθηκε ένα μεγάλο βάθρο αγάλματος λίγες δεκάδες μέτρα από το βάθρο του Κροίσου. Ανήκει άραγε αυτό το βάθρο στον Κούρο του Μονάχου;
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Φτάνουμε πια στο τέλος του μυθιστορήματος. Οι λίγες αλλά πλήρεις ευαισθησίας και συγκίνησης γραμμές του επιλόγου του μυθιστορήματος ας είναι επίλογος και σε αυτή την εργασία.
... Όταν ο Γλάρος πήγαινε στο χωράφι του μικρού θεού, όπου αναπαυόταν η Ελένη, η Αυγή τον ακολουθούσε πάντα. Πήγαιναν στον τάφο, που δεν ήταν παρά μια κουβάρα χώμα υψωμένο από την επιφάνεια της γης. _ κάνε το σταυρό σου, της έλεγε ο πατέρας της. Εδώ από κάτω είναι η μητέρα σου.
Η Αυγή έκανε φοβισμένη το σταυρό της, και θ άθελε πολύ να ήταν τρόπος να δει κάτω από το χώμα το πρόσωπο εκείνο.
Τη θυμόταν μόλις, πολύ αδύναμα. Μα αυτό που θυμόταν πιο ζωηρά, ήταν τα χέρια της που τη χάιδευαν. Α, αυτό το θυμόταν πολύ καλά! Γιατί από τότε που τη μητέρα της την πήρε το νερό, η Αυγή δεν ξαναδοκίμασε τέτοιο χάδι. Ήταν βέβαια ο πατέρας της και η νέα μητέρα της η Βάσω. Μα εκείνο ήταν άλλο ...
Γι αυτό η Αυγή θα ήθελε να σκαλίσει το χώμα ίσαμε που να βρει τα θαμμένα χέρια. Μα σαν τόλμησε να το πει μια μέρα στον πατέρα της, της αποκρίθηκε βιαστικά πως μήτε αυτό δεν γίνεται, γιατί τα χέρια και το σώμα των ανθρώπων γίνουνται χώμα.
Έτσι η Αυγή, ενώ ο πατέρας της έσκαβε το χωράφι εκεί πλάι και σφύριζε, κάθοταν μονάχη πολλή ώρα πάνω απ τον τάφο, έπαιρνε μικρές χουφτιές χώμα και το βαστούσε μες τα χέρια της, ώσπου το χώμα ζεσταινόταν. Και τότε το απέθετε πάλι με προσοχή, εκεί όπου ήταν. ...
Έτσι αγαπητοί φίλοι, ας είναι αυτή η ιστορία που σας αφηγήθηκα, μια μικρή χούφτα χώμα, που το ζεστάναμε απόψε στα χέρια μας και το εναποθέτουμε με αγάπη και ευλάβεια στη μνήμη των γονέων μας, που αναπαύονται πια στη γη της Αναβύσσου, στη γη που επιτέλους βρήκαν την ΓΑΛΗΝΗ και ρίζωσαν για πάντα.
http://www.silia.gr/t/GALINI.htm
ίσως κριθεί ελαφρώς εκτός θέματος αλλά προσωπικά συγκινήθηκα απίστευτα όταν το διάβασα, με γύρισε πολύ πίσω στο χρόνο όταν έβλεπα με πάθος τη σειρά ...
