Η Όπερα της Πεντάρας (1986)

[lass]

BERTOLD BRECHT - KURT WEIL

 

Η Όπερα της Πεντάρας



 

 

ΑΜΦΙ-ΘΕΑΤΡΟ ΣΠΥΡΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ

 

ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1986-1987

Μουσική: Κουρτ Βάιλ

Σκηνοθεσία: Σπύρος Ευαγγελάτος

Μετάφραση: Σπύρος Ευαγγελάτος

Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας

Μουσική διδασκαλία: Λουκάς Καρυτινός

Χορογραφίες: Γιάννης Φλερύ

Διανομή (αλφαβητικά):

Ηλίας Ασπρούδης (Τραγουδιστής/ Ρόμπερτ/ Αστυνομικός)

Νικήτας Αστρινάκης (Ματτίας)

Αντώνης Θεοδωρακόπουλος (Μακίθ)

Βέρα Κρούσκα (Τζένη)

Μαρία Λιαπίκου (Αʼ πόρνη / Λούσι)

Σπύρος Μαβίδης (Μπράουν / Έφιππος βασιλικός απεσταλμένος)

Τζένη Μιχαηλίδου (Κυρία Πίτσαμ)

Γιάννης Ροζάκης (Κύριος Πίτσαμ / Αιδεσιμότατος Κιμπαλ)

Γιάννης Σταματάκης (Βάλτερ / Σμιθ)

Γιώργος Σταμάτης (Φιλτς / Έντυ)

Λήδα Τασοπούλου (Πόλι Πίτσαμ / Βʼ πόρνη)

Γιώργος Τσιδίμης (Γιάκομπ)

Η υπόθεση του έργου

​

Στο βικτωριανό Λονδίνο, ο περιβόητος Μακίθ (Μάκι Μέσερ ή Μακ ο Μαχαιροβγάλτης), παντρεύεται την Πόλι Πίτσαμ. Στην Πρώτη Πράξη, ο Μπρεχτ παρουσιάζει το μαγαζί του Τζόναθαν Πίτσαμ, του αφεντικού των ζητιάνων του Λονδίνου, στους οποίους πουλάει προστασία, τους εκμεταλλεύεται και διεκδικεί μερίδιο από τα καθημερινά "κέρδη" τους, ασκώντας κριτική στο καπιταλιστικό σύστημα, προβάλλοντας την εικόνα ότι τα πάντα μπορούν να γίνουν "εμπόριο", ακόμα και η ελεημοσύνη. Ο Πίτσαμ ανακαλύπτει ότι η κόρη του, η Πόλι, που τη θεωρεί ιδιοκτησία του, έχει μπλέξει με τον περιβόητο κακοποιό Μακίθ. Η ίδια η Πόλι εκείνο το βράδυ παντρεύεται το Μακίθ σε ένα στάβλο και διασκεδάζει μαζί με τη συμμορία του, παριστάνοντας την "Τζένη των Πειρατών". Γυρίζοντας σπίτι, ανακοινώνει στους γονείς της το γάμο της, αλλά και το ότι ο αρχηγός της αστυνομίας Τάιγκερ Μπράουν διασκέδασε μαζί τους, καθώς αυτός και ο Μακίθ είναι στενοί φίλοι από το στρατό. Ο γάμος αυτός εξοργίζει τον πατέρα της, ο οποίος πασχίζει να στείλει τον Μακίθ στην κρεμάλα.

Η Πόλι αναφέρει στο Μακίθ τις προσπάθειες του πατέρα της κι αυτός αποφασίζει να φύγει από το Λονδίνο, αφήνοντας διάφορες "δουλειές" στην Πόλι. Πριν φύγει, επισκέπτεται την Τζένη, πρώην αγαπημένη του, χωρίς να ξέρει ότι έχει δεχτεί λεφτά από την κυρία Πίτσαμ για να τον καταδώσει. Παρά τη φιλία του με τον αρχηγό της αστυνομίας Μπράουν, συλλαμβάνεται και οδηγείται στη φυλακή. Εκεί εμφανίζονται η Πόλι μαζί με τη Λούσι, την κόρη του Μπράουν, όπου μεσολαβεί μια σκηνή ζήλιας και τσακωμού. Η Λούσι μηχανορραφεί για την απόδραση του Μακίθ, ενώ ο Πίτσαμ απειλεί τον αστυνόμο Μπράουν ότι θα εξαπολύσει όλους τους ζητιάνους του κατά την τελετή στέψης της βασίλισσας, κάτι που θα στοίχιζε τη θέση του. Η Τζένη απαιτεί τα χρήματά της από την κυρία Πίτσαμ, η οποία αρνείται. Ο Μπράουν μαθαίνει ότι οι ζητιάνοι έχουν ήδη λάβει θέσεις και ο μόνος τρόπος να σώσει τον ίδιο και τη θέση του στην αστυνομία είναι να συλλάβει και να εκτελέσει το Μακίθ. Ο Μακίθ οδηγείται και πάλι στη φυλακή, αλλά αυτή τη φορά κανείς δεν μπορεί να μαζέψει τόσα χρήματα για να εξαγοράσει τους φύλακες. Λίγο πριν την εκτέλεση, γίνεται η μεγάλη ανατροπή.

Η «Όπερα της πεντάρας» στην Ελλάδα

Για πρώτη φορά ανέβηκε το 1962 με τον παραπλανητικό τίτλο «Ρομάντζο της πεντάρας» από το θίασο του Νίκου Χατζίσκου.

​

Επόμενες παραστάσεις:

• 1975-1976 (χειμερινή περίοδος) στο θέατρο «Κάππα» σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν με τους Μελίνα Μερκούρη, Νίκο Κούρκουλο, Σπύρο Κωνσταντόπουλο, Καίτη Λαμπροπούλου, Ιάκωβο Ψαρρά, Μίμη Χρυσομάλη, Χρυσούλα Διαβάτη, Πέπη Οικονομοπούλου.
  
• 1980-1981 (Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος) σε σκηνοθεσία Νίκου Κούνδουρου με τους Βέρα Κρούσκα, Ανδρέα Ζησιμάτο, Ρίκα Γαλάνη, Νίκο Βρεττό, Γιώργο Λέφα, Νίκο Κολοβό, Γρηγόρη Μήττα, Τάσο Παλαντζίδη, Ανέζα Παπαδοπούλου, Ζαφείρη Κατραμάδα, Γιώργο Ντουμούζη, Στέφανο Μανουκίδη, Ιφιγένεια Δεληγιαννίδη, Δημήτρη Τερζόπουλο, Δήμο Κουτρούλη, Θόδωρο Τσαλουχίδη, Θόδωρο Ριζούδη, Αλέκο Ουδινότη, Σίμο Ιωαννίδη, Γιώργο Κώτσο, Μόνα Κιτσοπούλου, Γιάννη Βρανά, Λίνα Τριανταφύλλου, Κώστα Αλευρά, Ανέστη Δραγόλια, Άννα Γιαννακίδου, Κώστα Αποστολίδη, Ντίνα Νικολαϊδου, Κώστα Δημάδη, Θόδωρο Καράογλου, Αντώνη Καρολίδη, Κατερίνα Λιναρδή, Γιώργο Μουστάκα, Ελένη Μπουμπούλη, Φωτεινή Παπαδοπούλου, Νίκο Μπαζάκα, Ζωή Παπακυριακίδου, Χρήστο Σουγιουλτζή, Λίλιαν Φώτου, Νίκο Φώτο, Γιώργο Κώστα, Δημήτρη Νικολούδη.
  
• 1981 από το Μπερλίνερ Ανσάμπλ στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών (Ηρώδειο).
  
• 1993 σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν με τους Κώστα Καζάκο, Πέμυ Ζούνη, Λάκη Λαζόπουλο και άλλους.
  
• 2005 από το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Πάτρας.
  
• 2009 (καλοκαιρινή περιοδεία σε όλη την Ελλάδα) σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη με τους Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Στέλιο Μάινα, Ρένια Λουιζίδου, Αλέξανδρο Μπουρδούμη και άλλους.
  
• 2010 στο θέατρο «Παλλάς» σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Ουίλσον.
  

Φωτογραφίες από την παράσταση

 

[

Πηγές: Αρχείο Θεατρικού Μουσείου, Αρχείο Κ.Θ.Β.Ε., el.wikipedia.org, camerastyloonline.wordpress.com

 

[elephadas]

(1) Η ίδια η Πόλι εκείνο το βράδυ παντρεύεται το Μακίθ σε ένα στάβλο και διασκεδάζει μαζί με τη συμμορία του, παριστάνοντας την "Τζένη των Πειρατών".
(2)1975-1976 (χειμερινή περίοδος) στο θέατρο «Κάππα» σε σκηνοθεσία Ζυλ Ντασσέν με τους Μελίνα Μερκούρη, Νίκο Κούρκουλο, Σπύρο Κωνσταντόπουλο, Καίτη Λαμπροπούλου, Ιάκωβο Ψαρρά, Μίμη Χρυσομάλη, Χρυσούλα Διαβάτη, Πέπη Οικονομοπούλου.

(1) Δεν την ήξερα καθόλου αυτή την παράσταση (ανέβηκε την εποχή που δεν είχα καθόλου επαφή με τα ελληνικά πράγματα). Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ευαγγελάτος έδωσε τη "Τζένη των πειρατών" στην Πόλι, όπως ήταν και στο αρχικό ανέβασμα του έργου. Στην λίγο μεταγενέστερη ταινία του Pabst (1931) που είχε αρκετές διαφορές με το θεατρικό έργο το τραγούδι αυτό το ερμηνεύει η Τζένη/Lotte Lenya όταν καρφώνει τον Μακ. Η νέα τότε Λένυα το αποδίδει με τρόπο που σε κάνει να ανατριχιάζεις, ειδικά με την τελείως παγερή έλλειψη κάθε συναισθήματος στο τέλος, όταν ζητάει τα κεφάλια όλων.

Κάτι η επίδραση του κινηματογραφικού έργου, κάτι που η Λόττε Λένυα σε μεταγενέστερα ανεβάσματα της Όπερας της Πεντάρας υπό την επίβλεψή της το έλεγε αυτή (έχω σε CD την ηχογράφηση από το πρώτο μεταπολεμικό της ανέβασμα στην Αμερική), κάτι το μπέρδεμα με τον τίτλο του τραγουδιού (αφού υπάρχει χαρακτήρας Τζένη), συχνά το τραγούδι της Τζένης των Πειρατών το ερμηνεύει η Τζένη.

(2) Την είχα δει αυτή την παράσταση που θα μου μείνει αξέχαστη, μια που αφ' ενός μεν ήταν ιστορική - και μόνο τα ονόματα των συντελεστών φτάνουν για να καταλάβετε γιατί - και αφ' ετέρου ήταν η μοναδική φορά που είδα τη Μελίνα Μερκούρη στο θέατρο, οπότε και μια παράσταση της σειράς να ήταν θα τη θυμόμουνα γι' αυτό.

Βέβαια είχαν πάρει κάποιες ας πούμε ελευθερίες με την υπόθεση. Η Μερκούρη υποδυόταν την Τζένη, ρόλο μικρό σε έκταση παρόλο που είναι τόσο σημαντικός για την έκβαση της ιστορίας. Και δεν πολυσυνυπάρχει με τον Μακ. Η Πόλι και η Λούσι είναι οι δυο "γυναίκες της ζωής του" στο έργο. Έλα όμως που η Μερκούρη ήταν η σούπερ σταρ της παράστασης (εκτός των άλλων ήταν και πρώτη μεταδικτατορική της εμφάνιση στο θέατρο στην Ελλάδα αν θυμάμαι καλά). Ήταν δυνατό να της δώσουν ένα ρόλο που είναι - κακά τα ψέμματα - δευτερεύων? Ήταν δυνατό να μην εμφανίζεται περισσότερες φορές μαζί με τον Κούρκουλο? Οπότε της είχαν προσθέσει σκηνές. Δεν θυμάμαι αν έλεγε το τραγούδι της Τζένης των Πειρατών (μάλλον θα το έλεγε, μια που όπως έγραψα παραπάνω ειδικά αυτό συχνά το δίνουν στη Τζένη) αλλά είχε πάρει και το τραγούδι της Μπάρμπαρα, το οποίο δεν έχει κανονικά καμία σχέση με την Τζένη, και ακόμη πιο αδικαιολόγητα έλεγε την μπαλάντα του Μακ, που δεν είναι καν "γυναικείο" τραγούδι αφού το λέει ο πλανόδιος τραγουδιστής στην εισαγωγή. Επίσης εμφανιζόταν ντυμένη με glamorous τουαλέτες που πάλι δεν είχαν και πολλή σχέση με τον χαρακτήρα της Τζένης και τις σκηνές όπου αυτή εμφανίζεται αλλά είχαν απόλυτη σχέση με την Σταρ.

Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπα / άκουγα την Όπερα της Πεντάρας και δεν ήξερα την ιστορία, οπότε δεν κατάλαβα αυτές τις λαθροχειρίες που τώρα θα με ενοχλούσαν. Κι έτσι απόλαυσα την παράσταση και την απαράμιλλη σαγήνη και γοητεία της Μελίνας Μερκούρη η οποία έπαιζε τη Μελίνα, όχι την Τζένη. Τα κόκκαλα του Μπρεχτ θα τρίζανε στον τάφο του διότι η Τζένη όπως την ενσάρκωνε η Μερκούρη δεν είχε καμία σχέση με τον χαρακτήρα που φαντάστηκε όταν έγραφε το έργο.

 

[lass]

Η Μερκούρη υποδυόταν την Τζένη, ρόλο μικρός σε έκταση παρόλο που είναι τόσο σημαντικός για την έκβαση της ιστορίας. Και δεν πολυσυνυπάρχει με τον Μακ.(...) Ήταν δυνατό να της δώσουν ένα ρόλο που είναι - κακά τα ψέμματα - δευτερεύων?]

Στην παράσταση του 1980 αλλά και του 1986 το ρόλο της Τζένης είχε η Βέρα Κρούσκα ενώ το 2009 τον είχε η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη. Θέλω να πω ότι δίνουν το ρόλο σε ηθοποιούς που είναι ήδη γνωστές και έχουν ήδη χαράξει σημαντική πορεία στο θέατρο. Προσωπικά δε γνώριζα κάποια πράγματα από αυτά που γράφεις και περισσότερο ότι ο ρόλος της Τζένης είναι ουσιαστικά δευτερεύων. Και είναι φυσικό γιατί φαίνεται ότι αυτή η μικρή "τροποποίηση" κράτησε από την παράσταση του 76, έχω δει την παράσταση του 2009 αλλά πίστεψε με ο ρόλος της Καραμπέτη φαινόταν να έχει μεγάλη αξία για τη συνέχεια του έργου. Ίσως πρέπει να μελετήσω περισσότερο αυτήν την παράσταση.

 

[elephadas]

Όπως έγραψα πιο πριν, ο ρόλος της Τζένης είναι μεν σημαντικός για την ιστορία, αλλά πολύ μικρός σε έκταση. Ουσιαστικά το μόνο που κάνει είναι να προδίδει τον Μακ (δυο φορές) και να λέει μαζί του τη Μπαλάντα του Νταβατζή. Και η κυρία Πίτσαμ (που βέβαια παίζεται από μεγαλύτερη σε ηλικία ηθοποιό) και η Πόλι είναι μεγαλύτεροι σε διάρκεια ρόλοι και μπορούν ίσως να θεωρηθούν και σημαντικότεροι, ιδίως ο ρόλος της Πόλι. Διότι μπορεί όπως λες η Τζένη να έχει μεγάλη αξία για τη συνέχεια του έργου αλλά η Πόλι βάζει σε κίνηση όλο το έργο όταν τα φτιάχνει με τον Μακ, πράγμα που τον κάνει εχθρό των γονιών της, και μάλιστα τον παντρεύεται, οπότε μοναδική "λύση" για τους γονείς της είναι ο θάνατος του Μακ. Αργότερα πάλι η Πόλι τον προειδοποιεί και μετά τη σύλληψή του τον επισκέπτεται στη φυλακή, όπου συγκρούεται με τη Λούσι. Κι αυτή κανονικά τραγουδάει το δεύτερο πιο διάσημο τραγούδι του έργου, την Τζένη των πειρατών, ενώ η Τζένη λέει μόνο το Τραγούδι του Σολομώντα που δεν είναι πολύ σουξεδιάρικο και (μαζί με τον Μακ) την Μπαλάντα που επίσης δεν είναι τόσο γνωστό. Το ποιος ρόλος είναι πιο αβανταδόρικος για μια ηθοποιό όπως είναι γραμμένοι, της Πόλι ή της Τζένης, είναι συζητήσιμο, αλλά η διαφορά στην έκταση είναι δεδομένη και υπέρ της πρώτης. Γι' αυτό είναι δευτερεύων ο ρόλος της Τζένης. Από την άλλη είναι μάλλον πιο ζουμερός (η Πόλι είναι ολίγον βούρλο) οπότε ίσως γι' αυτό τον προτιμούν γνωστές ηθοποιοί αφού όμως τον αυγατίσουν λίγο.

 

[lass]

Μάλλον δεν με κατάλαβες. Το σχόλιο μου έχει να κάνει περισσότερο με το γεγονός ότι αυτή η αλλαγή

που έγινε το 76 μάλλον έχει ως αποτέλεσμα να παίζεται το έργο... λάθος κατά κάποιο τρόπο ως σήμερα.

Διότι μπορεί όπως λες η Τζένη να έχει μεγάλη αξία για τη συνέχεια του έργου

Όχι δεν είπα αυτό. Είπα ότι φαινόταν έτσι. Δηλαδή για ένα θεατή που δεν έχει διαβάσει για το έργο, δεν το έχει δει

από άλλο σκηνοθέτη και απλά πάει να το δει για πρώτη φορά έχει άλλη σημασία. Αν δει κάποιος μια παράσταση

για την οποία δεν ήξερε μέχρι χθες είναι λογικό όταν τη δει να νομίζει ότι το έργο είναι έτσι, δεν θα μπει στη διαδικασία

να σκεφτεί αν το άλλαξε ο σκηνοθέτης, αν πάει να περάσει διαφορετικά μηνύματα, γιατί βάζει τον τάδε ηθοποιό στην τάδε

θέση. Αν δει ένα σημαντικό ηθοποιό σε κάποιο ρόλο δεν θα πάει το μυαλό του στο ότι ο ρόλος του μπορεί να είναι δευτερεύων.

Αλλιώς κρίνει ένας θεατής που έχει δει 5 έργα και αλλιώς ένας πιο υποψιασμένος.

Έτσι φτάνουμε στο σημείο να θυμόμαστε ποια έπαιξε το ρόλο της Τζένης (ο οποίος στο μεταξύ έχει προωθηθεί από το σκηνοθέτη)

και όχι ποια έπαιξε της Πόλυ της οποίας ο ρόλος έχει μεγαλύτερη έκταση από αυτή που μας επιτρέπει να αντιληφθούμε η σκηνοθεσία.