Το Λάθος - Αντώνης Σαμαράκης

[Clemence]

Έτυχε να ακούσω το όνομά του στην Αίθουσα της Γερουσίας της Βουλής, όπου κατάφερα να πάω για ξενάγηση πριν λίγες εβδομάδες, ο Αντώνης Σαμαράκης ήταν ο εμπνευστής της Βουλής των Εφήβων, ανέφερε ένας απ΄την ομάδα μας και συμφώνησε η υπάλληλος της Βουλής. Το συγκεκριμένο βιβλίο, όπως και το ''Ζητείται Ελπίς'' σημαίνει πολλά για όσους από μας ήταν γυμνάσιο - λύκειο τη δεκαετία του '80, πολλοί θα θυμούνται το θέμα της Έκθεσης με ''τα παιδιά και τα κλωνάρια'' (τουλάχιστο όσο και το άλλο με τις δύσκολες λέξεις αρωγή και ευδοκίμηση).

Ήθελα να δω πόσοι από εσάς είχαν διαβάσει το βιβλίο τότε και αν το ξαναδιάβασαν έως τώρα.

 

[elephadas]

Εγώ το διάβασα πριν από "τότε"... δηλαδή στη δεκαετία του '70, τα πρώτα μεταδικτατορικά χρόνια. Πρέπει να το διάβασα 2 φορές τότε, αλλά δεν το έχω ξαναδιαβάσει ούτε εχω δει τη σχετική ταινία. Ψυχοπλακωτικό. Τουλάχιστον θυμάμαι σε γενικές γραμμές την ιστορία, διότι από τα άλλα βιβλία του Σ. που είχα διαβάσει εκείνη την εποχή δεν μου έχει μέινει τίποτε. Δυστυχώς το "Λάθος" παραμένει επίκαιρο.... αν και οι κάμερες που παρακολουθούν τα πάντα τώρα και οι κομπιούτερς που ξεψαχνίζουν τα email και τα social sites δεν κάνουν το Λάθος.

 

[nwntas]

Το βιβλίο είναι από αυτά που διάβασα φέτος, και πιο συγκεκριμένα τον περασμένο Φεβρουάριο-Μάρτιο. Το πήρα από προσφορά εφημερίδας, σε ένα μπαζάρ βιβλίου.

Εξαιρετικό κείμενο, σε βάζει αμέσως σε ένα ιδιαίτερο κλίμα, όπου συμπάθεια/αντιπάθεια, λάθος/σωστό, όλα γίνονται ένα, γιατί πάνω από όλα αυτά υπάρχει ο άνθρωπος, ή μήπως όχι;

Απίστευτη η γραφή του Σαμαράκη, τον οποίο είχα αγαπήσει ήδη από το δημοτικό και τον "Ξανθό Ιππότη" από το Ζητείται ελπίς. Όπως λες, στο γυμνάσιο και στο λύκειο έχει ιδιαίτερη αναφορά ο Σαμαράκης (νομίζω σε μια τάξη κάναμε το κείμενο με τους στρατιώτες και το ποτάμι, πάλι από το Ζητείται ελπίς), ενώ τον Ξανθό Ιππότη τον ανέλυσα σε εργασία στη δευτέρα λυκείου. Η όποια τριβή μου με το Σαμαράκη με οδήγησε στο να διαβάσω και το Λάθος, και με αποζημίωσε.

Είναι αυτό το ιδιαίτερο της γραφής του Σαμαράκη, που ενώ έχεις μια αίσθηση αισιοδοξίας, ο ρεαλισμός είναι ωμός και είναι εκεί για να σε προσγειώσει, αλλά όχι να σε ξενερώσει, αλλά για να σου μιλήσει με ειλικρίνεια, να σου δείξει την πραγματικότητα της εποχής. Σαφείς οι πολιτικές αναφορές του Σαμαράκη στο έργο του, χωρίς να κουράζουν και να κάνουν το έργο του αυστηρά πολιτικοποιημένο και απεχθές.

Θα συμφωνήσω με τον ελέφαντα, ότι το Λάθος παραμένει επίκαιρο. Το πώς μπορεί να συνθέσει κάποιος το παζλ του κατηγορητηρίου για κάποιον άνθρωπο έχει εξελιχθεί, αλλά όσο αδιάσειστα κι αν θεωρούνται τα ψηφιακά ίχνη, δε μπορεί να προκύψει ένα λάθος;

 

[Thor]

Πολύ καλό βιβλίο. Κι εγώ το διάβασα σχετικά πρόσφατα (γύρω στο 2010) και το θεωρώ από τα κορυφαία βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

 

[Σώτος Σώτος]

Κι εγώ το διάβασα μεγάλος, γύρω στο 2008. Πάντα επίκαιρο όπως έγραψαν και οι υπόλοιποι, ιδιαίτερα επειδή δεν αναφέρει κανέναν συγκεκριμένο τόπο ή όνομα θέλοντας επίτηδες να δείξει οτι τέτοια καθεστώτα και άνθρωποι υπάρχουν και θα υπάρχουν παντού...

Ταυτόχρονα όμως αυτή η αοριστία του με κούρασε, θα προτιμούσα να υπήρχαν συγκεκριμένες αναφορές, όπως π.χ. το "1984" του Όργουελ.

Και φυσικά η μεγάλη ανατροπή που γίνεται στο τέλος του "Λάθους" έχει επηρεάσει πολλούς τομείς της τέχνης, όπως π.χ. την εξαιρετική γερμανική ταινία "Οι ζωές των άλλων" (Das leben der anderen)...

 

[elephadas]

όσο αδιάσειστα κι αν θεωρούνται τα ψηφιακά ίχνη, δε μπορεί να προκύψει ένα λάθος;

Μα δεν ήταν αυτό το λάθος στο οποίο αναφέρεται ο Σαμαράκης και ο τίτλος του βιβλίου, εκτός πια κι αν θυμάμαι τελείως λάθος (περάσανε και κάποιες δεκαετίες). Ο ήρωας ΗΤΑΝ ένοχος (απο την πλευρά του καθεστώτος). Το λάθος τους ήταν ότι ξέχασαν πως και τα όργανά τους ήταν άνθρωποι και μπορεί σε κάποια στιγμή να θυμηθούν την ανθρωπιά τους. Ο ανακριτής την κρίσιμη στιγμή δεν μπορεί να κάνει αυτό που "πρέπει" (κάπως σαν τον Ιαβέρη των "Αθλίων"). Ενώ ένας κομπιούτερ χωρίς αισθήματα στη θέση του ανακριτή δεν θα δίσταζε. Αυτό εννοούσα όταν είπα ότι οι κάμερες και τα κομπιούτερ δεν κάνουν το Λάθος. Όπως έγραψε και ο Μπρεχτ,

Στρατηγέ το τανκς σου

Είναι δυνατό μηχάνημα

Θερίζει δάση ολόκληρα

Κι εκατοντάδες άνδρες αφανίζει

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα

-χρειάζεται οδηγό

Στρατηγέ το βομβαρδιστικό

Είναι πολυδύναμο

Πετάει πιο γρήγορα απ' τον άνεμο

Κι απ' τον ελέφαντα (*) σηκώνει βάρος πιο πολύ

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα

-χρειάζεται πιλότο

Στρατηγέ ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ

Ξέρει να πετάει

Ξέρει και να σκοτώνει

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα

-ξέρει να σκέφτεται

(*) όχι εμένα

 

[nwntas]

Μα δεν ήταν αυτό το λάθος στο οποίο αναφέρεται ο Σαμαράκης και ο τίτλος του βιβλίου, εκτός πια κι αν θυμάμαι τελείως λάθος (περάσανε και κάποιες δεκαετίες). Ο ήρωας ΗΤΑΝ ένοχος (απο την πλευρά του καθεστώτος). Το λάθος τους ήταν ότι ξέχασαν πως και τα όργανά τους ήταν άνθρωποι και μπορεί σε κάποια στιγμή να θυμηθούν την ανθρωπιά τους. Ο ανακριτής την κρίσιμη στιγμή δεν μπορεί να κάνει αυτό που "πρέπει" (κάπως σαν τον Ιαβέρη των "Αθλίων"). Ενώ ένας κομπιούτερ χωρίς αισθήματα στη θέση του ανακριτή δεν θα δίσταζε. Αυτό εννοούσα όταν είπα ότι οι κάμερες και τα κομπιούτερ δεν κάνουν το Λάθος. Όπως έγραψε και ο Μπρεχτ,
Στρατηγέ το τανκς σου

Είναι δυνατό μηχάνημα

Θερίζει δάση ολόκληρα

Κι εκατοντάδες άνδρες αφανίζει

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα

-χρειάζεται οδηγό

Στρατηγέ το βομβαρδιστικό

Είναι πολυδύναμο

Πετάει πιο γρήγορα απ' τον άνεμο

Κι απ' τον ελέφαντα (*) σηκώνει βάρος πιο πολύ

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα

-χρειάζεται πιλότο

Στρατηγέ ο άνθρωπος είναι χρήσιμος πολύ

Ξέρει να πετάει

Ξέρει και να σκοτώνει

Μόνο που έχει ένα ελάττωμα

-ξέρει να σκέφτεται

(*) όχι εμένα

Μια χαρά το θυμάσαι! Απλά [σπόιλερ]

σαν λάθος (για τον παραπάνω ισχυρισμό) πήρα το κατηγορητήριο του καθεστώτος (που εν τέλει ήταν σωστός) και ότι εύκολα μπορούν να προκύψουν "λάθη" για να ενοχοποιηθούν οι "εχθροί".

Τώρα στο πώς λειτούργησαν τα όργανα, δεν ήταν ακριβώς λανθασμένη η ανθρωπιά τους, αλλά καθαρά μέρος του σχεδίου τους να τον κανουν να αισθανθει ανετα και να κανει την κινηση να δραπετευσει, κάτι που θα σήμαινε σίγουρη ενοχή, γιατί δεν είχαν αδιάσειστα στοιχεία στο κατηγορητήριο (είχε πεθάνει ο συνεργός του).

Γενικά έμεινα με την απορία του "λάθους" και το ποιό ήταν το ένα και μοναδικό λάθος. Ήταν λάθος που έκανε την κίνηση να δραπετεύσει, γιατί μπορούσε μετά την ανάκριση να έβγαινε αθώος; Δεν ξέρω.

Δυστυχώς έχω ένα ελάττωμα, ότι όταν διαβάζω ένα βιβλίο παρασύρομαι από την αφήγηση την περίοδο που το διαβάζω, αλλά μετά από ένα χρονικό διάστημα το ξεχνάω. Ξεχνάω σχεδόν τα πάντα! Και αν πω να το ξαναδιαβάσω, γιατί δεν το θυμάμαι, αρχίζω και το ξαναθυμάμαι και μπορεί να βαρεθώ να συνεχίσω την ανάγνωση.

 

[elephadas]

Το σχέδιο μπορεί να ήταν αυτό, αλλά το "λάθος" ήταν ότι δεν είχαν υπολογίσει ότι και ο ανακριτής που το υλοποίησε δεν ήταν μηχάνημα, είχε ανθρώπινα συναισθήματα και την κρίσιμη στιγμή η ανθρωπιά κέρδισε.

Φυσικά μπορεί κανείς να ερμηνεύσει το μυθιστόρημα αλλιώς και να κρίνει ότι το λάθος του τίτλου αναφέρεται σε κάτι άλλο. Τίποτε το περίεργο σ' αυτό - το πως ερμηνεύουμε και αποκρυπτογραφούμε κάποιο έργο τέχνης (είτε είναι λογοτεχνία είτε εικαστικό είτε μουσική) εξαρτάται και από μας ανεξάρτητα από το τι σκόπευε ο δημιουργός, και οι διαφορετικές ερμηνείες, ακόμη και αντίθετες, είναι απόλυτα νόμιμες.

 

[Clemence]

Κι εγώ το διάβασα μεγάλος, γύρω στο 2008. Πάντα επίκαιρο όπως έγραψαν και οι υπόλοιποι, ιδιαίτερα επειδή δεν αναφέρει κανέναν συγκεκριμένο τόπο ή όνομα θέλοντας επίτηδες να δείξει οτι τέτοια καθεστώτα και άνθρωποι υπάρχουν και θα υπάρχουν παντού...Ταυτόχρονα όμως αυτή η αοριστία του με κούρασε, θα προτιμούσα να υπήρχαν συγκεκριμένες αναφορές, όπως π.χ. το "1984" του Όργουελ.

Και φυσικά η μεγάλη ανατροπή που γίνεται στο τέλος του "Λάθους" έχει επηρεάσει πολλούς τομείς της τέχνης, όπως π.χ. την εξαιρετική γερμανική ταινία "Οι ζωές των άλλων" (Das leben der anderen)...

Όταν είδα την ταινία στο σινεμά δε μπόρεσα παρά να σκεφτώ το βιβλίο, όμως μέχρι σήμερα δεν έτυχε να διαβάσω κανένα σχόλιο σχετικά ... μου κάνει εντύπωση ότι κανείς, ειδικά εδώ στην Ελλάδα, δεν το ανέφερε πόσο πολύ φέρνει η υπόθεση στο ''Λάθος''! Μήπως έχετε δει εσείς κάποιο σχόλιο, ή κάποια αναφορά ότι όντως η συγκεκριμένη ταινία έκανε αναφορά στο βιβλίο;

 

[Σώτος Σώτος]

Όταν είδα την ταινία στο σινεμά δε μπόρεσα παρά να σκεφτώ το βιβλίο, όμως μέχρι σήμερα δεν έτυχε να διαβάσω κανένα σχόλιο σχετικά ... μου κάνει εντύπωση ότι κανείς, ειδικά εδώ στην Ελλάδα, δεν το ανέφερε πόσο πολύ φέρνει η υπόθεση στο ''Λάθος''! Μήπως έχετε δει εσείς κάποιο σχόλιο, ή κάποια αναφορά ότι όντως η συγκεκριμένη ταινία έκανε αναφορά στο βιβλίο;

Είχα δει ένα σχόλιο στο Αθηνόραμα, μάλλον απαξιωτικό για την ταινία, οτι δηλ. αντιγράφει το Λάθος (ειδικά τις στιγμές που διαφαίνεται η μεταστροφή του πράκτορα διαβάζοντας τον απαγορευμένο Μπρεχτ...

 

[Clemence]

Καλημέρα, ευχαριστώ πολύ, θα το ψάξω!

 

[retrofan]

Τώρα να την πω την αμαρτία μου; Θα την πω κι ας πάει στα κομμάτια.

"Το λάθος" το διάβασα μόλις πέρσι και ... δεν μου άρεσε #)

Ξέρω ότι έχει αξία, ότι είναι διαχρονικό, καλογραμμένο, περνάει μηνύματα κλπ. αλλά εγώ είμαι "παραμυθού". Μ' αρέσουν τα βιβλία με ιστορία και το στυλ του Σαμαράκη παραήταν αφηρημένο και λιτό για τα γούστα μου. Θα με κέρδιζε περισσότερο αν όλα είχαν κάποιο ονοματεπώνυμο. Δηλαδή ήταν ο Κρίστοφερ ή Πέτρος ή Γιάνος ή Ιβάν που κάθεται και ζωγραφίζει δυο ανόμοιους κύκλους που όλοι αναρωτιούνται τι συμβολίζουν αλλά γι' αυτόν συμβολίζουν απλώς το στήθος της Τζέιν ή Μαρίας ή Ντάριας ή Αννιούσας και όλα αυτά να εξελίσσονται στο Μάντσεστερ ή Γιάννενα ή Σεράγεβο ή Βλαδιβοστόκ

Προς υπεράσπισή μου να πω ότι η ταινία "Οι ζωές των άλλων" μου άρεσε πολύ.

 

[elephadas]

Γούστα είναι αυτά, και αν κάτι δεν σου αρέσει δικαίωμά σου χωρίς να χρειάζεται να απολογηθείς γι' αυτό.

Ωστόσο αν ο Σαμαράκης χρησιμοποιούσε ονόματα, αυτόματα θα τοποθετούσε το "Λάθος" σε μια συγκεκριμένη χώρα επομένως και σε ένα συγκεκριμένο καθεστώς ή πολιτικοοικονομικό σύστημα, πράγμα που θα περιόριζε και θα αδυνάτιζε το βιβλίο. Βεβαίως το έγραψε την εποχή της αυταρχικής προδικτατορικής Ελληνικής δημοκρατίας, αλλά δεν ήθελε να πει ότι μόνο σε ένα τέτοιο καθεστώς είναι δυνατά τα γεγονότα που περιγράφει.

 

[retrofan]

Ωστόσο αν ο Σαμαράκης χρησιμοποιούσε ονόματα, αυτόματα θα τοποθετούσε το "Λάθος" σε μια συγκεκριμένη χώρα επομένως και σε ένα συγκεκριμένο καθεστώς ή πολιτικοοικονομικό σύστημα, πράγμα που θα περιόριζε και θα αδυνάτιζε το βιβλίο.

Το ξέρω. Με τα βιβλία όμως νομίζω πως ισχύει ότι ισχύει και στον έρωτα. Μέχρι ένα σημείο πάει η λογική και μετά αρχίζει το συναίσθημα Το ξέρεις ότι ο άλλος είναι καλός, χρυσός, με χίλια δυο προτερήματα. Έλα όμως που δεν χτυπάει η καρδιά σου ...

Αυτό συνέβη με "Το λάθος". Δεν με άγγιξε στο συναίσθημα. Ίσως, λίγο, οι τελευταίες σελίδες. Ενώ υπάρχουν άλλα βιβλία που τα βρίσκω αντικειμενικά λιγότερο καλογραμμένα, με λιγότερο βάθος κι όμως, μου το κάνανε αυτό το τόσο αόριστο και δυσκολοπερίγραπτο κλικ.

 

[Clemence]

Γούστα είναι αυτά, και αν κάτι δεν σου αρέσει δικαίωμά σου χωρίς να χρειάζεται να απολογηθείς γι' αυτό.
Ωστόσο αν ο Σαμαράκης χρησιμοποιούσε ονόματα, αυτόματα θα τοποθετούσε το "Λάθος" σε μια συγκεκριμένη χώρα επομένως και σε ένα συγκεκριμένο καθεστώς ή πολιτικοοικονομικό σύστημα, πράγμα που θα περιόριζε και θα αδυνάτιζε το βιβλίο. Βεβαίως το έγραψε την εποχή της αυταρχικής προδικτατορικής Ελληνικής δημοκρατίας, αλλά δεν ήθελε να πει ότι μόνο σε ένα τέτοιο καθεστώς είναι δυνατά τα γεγονότα που περιγράφει.

Θα ήταν τρομερά αιρετικό να υποθέσει κανείς ότι κάπως έτσι δημιουργεί ένα βιβλίο τις προϋποθέσεις για διεθνή πορεία και αναγνώριση;

 

[Juanita]

...Και φυσικά η μεγάλη ανατροπή που γίνεται στο τέλος του "Λάθους" έχει επηρεάσει πολλούς τομείς της τέχνης, όπως π.χ. την εξαιρετική γερμανική ταινία "Οι ζωές των άλλων" (Das leben der anderen)...

Δεν το γνώριζα αυτό...


To "Λάθος" όπως και το Ζητείται Ελπίς είναι από τα πολύ αγαπημένα μου!

 

[saboter]

Παραθέτω την απάντηση που είχα δώσει σε ερώτημα για το πιο μισητό βιβλίο...

Από μικρό παιδί είχα σαν αρχή να μη παρατάω ποτέ κάτι στη μέση΄έτσι πάντα διάβαζα μέχρι τέλους ακόμη και τα βιβλία που "δε με τραβούσαν".
Το μόνο βιβλίο που με ταλαιπώρησε για πολλά χρόνια υπήρξε "Το λάθος" του Αντώνη Σαμαράκη, που βιαστικά το ξεκίνησα σε μικρή ηλικία και...έπαθα εμπλοκή΄δε μπορούσα να συλλάβω τις αλληγορίες, τα υπονοούμενα, τους συσχετισμούς...ένιωθα το λιγότερο ανόητη και το παρατούσα, το ξανάπιανα μετά από ένα χρόνο και πάλι αισθανόμουν ανεπαρκής να συλλάβω την "Καφκική" του ατμόσφαιρα.

Μόνο στα τέλη Γυμνασίου πια κατάφερα να το τελειώσω μεν, να αντιληφθώ δε και το μύνημα κατά του ολοκληρωτισμού που μεταδίδει τελικά ο συγγραφέας με γραφή αριστουργηματική.

Περιττό να πω πως το έχω διαβάσει επανειλλημένα, το παραδέχτηκα, το θεωρώ ευφυέστατο,...αλλά υπήρξε τόσο ψυχοφθόρο για τα πρώιμα αναγνωστικά μου βήματα...που κατά βάθος το μισώ.

Για όσους γνωρίζουν: αυτοί οι δυό μικροί κύκλοι, οι όχι και τέλειοι, με κάτι το ακανόνιστο πάνω τους...γίναν ο παιδικός μου εφιάλτης!

 

[ntsmrtz]

Καλό βιβλίο που το είχα διαβάσει κανά δυο φορές πριν πολλά χρόνια.

Οχι κάτι πρωτότυπο για την εποχή του με την θεματολογία του (ή κάτι αντίστοιχο) και το ύφος να συναντάται και σε έργα ξένων κειμενογράφων πριν τον Σαμαράκη.

Μου τα χάλασε μόνο προς το τέλος όπου ήθελα πιο πολύ περιγραφή της μεταστροφής του συναισθήματος, κάτι που για μένα ήταν βασική ιδέα του κειμένου.