Αποκλειστική συνέντευξη του ΚΩΣΤΑ ΛΥΧΝΑΡΑ στο RetroManiaX

[tsalk]

Πρόλογος

Φιλοξενούμε σήμερα στο Retromaniax έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες σκηνοθέτες, αφʼ ενός μεν λόγω των πολύ μεγάλων επιτυχιών που έχει υπογράψει στην τηλεόραση από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα και αφʼ ετέρου, λόγω του τεράστιου όγκου δουλειάς που έχει την σφραγίδα του.

Ξεκινώντας την καριέρα του από τον Ελληνικό κινηματογράφο στις αρχές της δεκαετίας του '60 ως βοηθός σκηνοθέτη σε θρυλικές ταινίες όπως "Το δόλωμα" (1964), η "Σωφερίνα" (1964) και ως σκηνοθέτης αργότερα, στη συνέχεια πέρασε στην τηλεόραση όπου έγραψε ιστορία με τις δουλειές του τις οποίες όλοι μας παρακολουθήσαμε και αγαπήσαμε και οι οποίες είναι μεταξύ άλλων: το “Κεκλεισμένων των θυρών” (1972), ο θρυλικός “Δρόμος” (1977) του Κώστα Πρετεντέρη, οι έξοχες μεταφορές λογοτεχνικών μυθιστορημάτων όπως ο "Χριστός ξανασταυρώνεται" (1975), η “Γαλήνη” (1976) και η “Μεθυσμένη πολιτεία” (1980), οι επίσης θρυλικοί "Ιερόσυλοι" (1983), οι πολυαγαπημένες οικογενειακές σειρές του Γιώργου Κωνσταντίνου “Τρεις και ο κούκος” (1986), “Μην μου γυρνάς την πλάτη” (1986) και “Η αλεπού και ο μπούφος” (1987), καθώς και πολλές άλλες εκπομπές (θεατρικά έργα, τηλεπαιχνίδια κτλ). Τέλος, δυο ακόμα μεγάλες (πρόσφατες) επιτυχίες: “Κωνσταντίνου και Ελένης” (1998 ) και “Το καφέ της Χαράς” (2003).

Πιστεύουμε ότι πέρα από την παραπάνω αναφορά των έργων στα οποία έχει βάλει την υπογραφή του ο συντευξιαζόμενος, δεν χρειάζεται να προσθέσουμε τίποτα άλλο πέρα από το όνομά του: Πρόκεται για τον κ. Κώστα Λυχναρά.

Ο Κώστας Λυχναράς με τον tsalk

Οι ChristosM και bernard.c με τον Κώστα Λυχναρά

Φιλικός και ιδιαίτερα ομιλητικός μας δέχτηκε στο σπίτι του στο Π. Φάληρο όπου μοιράστηκε μαζί μας τις αναμνήσεις του από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Την συνέντευξη πήραν οι bernard.c, ChristosM και tsalk, την απομαγνητοφώνηση και συγγραφή του κειμένου ανέλαβαν οι bernard.c και tsalk και την τελική διόρθωση του κειμένου έκανε ο ChristosM.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω και πάλι τον nick o οποίος ήρθε πρώτος σε επαφή με τον κ. Λυχναρά.

 

[tsalk]

Η πορεία στον Κινηματογράφο

Retromaniax: Πώς ξεκίνησε η πορεία σας στον κινηματογράφο;

K.Λ. : Ξεκίνησα από 12 χρονών. Mου άρεσε πολύ ο κινηματογράφος, αλλά μου άρεσε κι η μουσική. Ο πατέρας μου επέμενε να μάθω βιολί. Έκανα βιολί 9 χρόνια (δεν θυμάμαι τίποτα σήμερα!). Καθηγητές μου στο ωδείο ήταν η Ιουλία Ιατρίδη, μετέπειτα μεταφράστρια των έργων του Λόρκα κι ο Μενέλαος Παλλάντιος, ακαδημαϊκός. Στο Ωδείο τότε, για να εξεταστείς απ τους καθηγητές έπρεπε να πιάσεις σειρά και να περιμένεις. Επειδή έπρεπε να πάρω σειρά και για να μην αργήσω και στο σπίτι άφηνα το βιολί να πάρει σειρά και πήγαινα να δω κανά δυό ταινίες. Στην συνέχεια επέστρεφα στο ωδείο - ήξερα τι ώρα θα έρθει η καθηγήτρια - γινόταν η εξέταση στο μάθημα και πήγαινα στο σπίτι νωρίς για να μην ανησυχούν οι γονείς μου. Από τότε άρχισε η ιστορία... Στην συνέχεια τελείωσα το σχολείο, μετά στρατιώτης - πήγα στο λιμενικό εθελοντής - κι έπειτα πήγα στην σχολή Σταυράκου.

Retromaniax: Θυμάστε την πρώτη ταινία στην οποία συμμετείχατε;

Κ.Λ.: Ασφαλώς. Ενώ ήμουν στην σχολή Σταυράκου, ο συγχωρεμένος ο Μεσθεναίος, τότε οπερατέρ εν συνεχεία σκηνοθέτης και παραγωγός, μου είπε - αν ήθελα - να δουλέψω σε μια ταινία και να είμαι βοηθός σκηνοθέτη. Άλλο που δεν ήθελα και τζάμπα κιόλας θα πήγαινα. Έτσι, κάναμε στο Ναύπλιο την ταινία “Ενώ σφύριζε το τραίνο” με πρωταγωνιστές, την Ελένη Κυπραίου, τον Λυκούργο Καλλέργη, τον Μιχάλη Καλογιάννη, τον Άρη Μαλλιαγρό. Το παρασκήνιο αυτής της ταινίας ήταν ότι είχαν βρεθεί λεφτά – γιά την παραγωγή - από κάποιον που πολούσε γαλακτοκομικά μηχανήματα. Τον έπεισαν λοιπόν, να βάλει χρήματα και η μόνη χάρη που ζήτησε ο άνθρωπος, ήταν την εταιρία που έφτιαξε, να την βγάλουμε ξέρω ʽγω “Αλίκη”, “Μαρία”, το όνομα της κόρης του (“Κάλια”).

Έτσι, μπαίνω στην ιστορία του κινηματογράφου, δουλεύοντας σαν βοηθός, σε πολλές ταινίες. Σαν «Βοηθός Σκηνοθέτου» (νομίζω είναι καμιά 50 με 55 ταινίες).

Retromaniax: Με ποιους σκηνοθέτες δουλέψατε εκείνα τα χρόνια;

K.Λ : Έχω δουλέψει με όλους τους σκηνοθέτες που υπήρχαν τότε, ακόμα και με ανθρώπους που δεν ήταν σκηνοθέτες, όπως ο Ιάκωβος Καμπανέλλης που έκανε το σκηνοθέτη στην ταινία “Η Χιονάτη και τα 7 γεροντοπαλίκαρα” (1960) .

Τη Σχολή την τέλειωσα το 1959 ή το 1960, αν δεν κάνω λάθος. Αμέσως μετά γυρίστηκε η ταινία. Επειδή βοήθησα πάρα πολύ (να το πω έτσι), η παραγωγός εταιρία “Αφοί Ρουσσόπουλοι - Γ. Λαζαρίδης - Δ. Σαρρής - Κ. Ψαρράς και Σία” έβαλε το όνομα μου στους τίτλους, σε καρέ ολόκληρο: “Βοηθός Σκηνοθέτης Κώστας Λυχναράς”, όχι “Βοηθός Σκηνοθέτου”. Είχα πάρει μεγάλη χαρά εγώ τότε βέβαια.

Retromaniax: Αληθεύει ότι στα πρώτα σας βήματα “μαθητεύσατε” στο πλάι του Αλέκου Σακελλάριου;

Κ.Λ.: Ναι! Κόλλησα περισσότερο με τον Αλέκο Σακελλάριο και τον θεωρώ δάσκαλό μου κατά την εξής ένοια: Ο Αλέκος ήταν ένας χαρισματικός συγγραφέας και σκηνοθέτης, και όπως ο ίδιος έχει διηγηθεί – στην αρχή - όταν ο Φίνος του είπε “Έλα να κάνουμε μια ταινία”, αυτός απάντησε “Εγώ δεν ξέρω”. Του απάντησε τότε ο Φίνος “Εσύ θα λες και οι άλλοι θα κάνουν” “Δηλαδή, άμα λέω εγώ, ένα πλάνο που θα είναι το πρόσωπο κάποιου από εδώ μέχρι εδώ, θα το καταλάβουν οι άλλοι;” (ο ίδιος τα έχει διηγηθεί!). “Εσύ θα λες”, του λεει ο Φίνος “και αυτοί ξέρουν τι θα κάνουν”, οι βοηθοί, οι οπερατέρ και οι λοιποί τεχνικοί. Έτσι έγινε ο Αλέκος σκηνοθέτης και μάλιστα πολύ επιτυχημένος, όπως ήταν και συγγραφέας.

Retromaniax: Πώς ήταν ο Αλέκος Σακελλάριος σαν συνεργάτης;

Κ.Λ.: Με τον Αλέκο είχαμε μιά ιδιόμορφη συνεργασία: Δεν τον ενδιέφερε τόσο πολύ αν το πλάνο θα ήταν έτσι ή αλλιώς ή αλλιώτικα, εκείνο που τον ενδιέφερε ήταν το πώς θα πουν τα λόγια οι ηθοποιοί, γιατί στην ουσία υποστήριζε το έργο του, το γραπτό κείμενο, το θεατρικό έργο. Έτσι λοιπόν με εμπιστευόταν να στήσω εγώ την σκηνή κινηματογραφικά, - που ήταν για μένα ένα τεράστιο μάθημα - και όταν μίλαγε στους ηθοποιούς γιά τον τρόπο έκφρασης του κειμένου, εγώ καθόμουν και άκουγα. Με δίδασκε δηλαδή θεατρική σκηνοθεσία και έτσι είχαμε μια είδους “ανταλλαγή”. Εκείνου βέβαια ήταν η τελική έγκριση και η πρωτοβουλία, εμένα με αφορούσε η εκτέλεση όσον αφορά την κινηματογραφική πλευρά του πράγματος. Έτσι κολλήσαμε πολύ, βολευτήκαμε και οι δύο και δουλέψαμε σε πολλές ταινίες μαζί.

Retromaniax: Θυμάστε περίπου πόσες ταινίες κάνατε μαζί με τον Αλέκο τον Σακελλάριο;

Κ.Λ.: Δεν θυμάμαι σε πόσες ταινίες δουλέψαμε μαζί, ήταν πολλές. Θυμάμαι όμως την Ελληνο-Τούρκικη που κάναμε “Τα χτυποκάρδια στο θρανίο” που έγινε διπλή ταινία, γυριζόταν παράλληλα με την Ελληνική version και η Τούρκικη version. Οι ταινίες είναι σχεδόν ίδιες.

Υπήρχε μια Τούρκικη εταιρία παραγωγής που λεγόταν Birsel Filim. Η ταινία ήταν συμπαραγωγή της Δαμασκηνός - Μιχαηλίδης εδώ και της Birsel Filim στην Τουρκία. Οι Τούρκοι ηθοποιοί, οι οποίοι πίστευαν πάρα πολύ και στην Αλίκη και στον Αλέκο και σε εμάς όλους φυσικά (το Ελληνικό συνεργείο), παρακολουθούσαν τις πρόβες και τι κάναμε, μια - δυο – τρεις - πέντε λήψεις και στη συνέχεια έφευγαν όλοι οι έλληνες ηθοποιοί, εκτός από την Αλίκη, γιατί ήταν η λατρεμένη και στην Τουρκία φυσικά και έμπαιναν οι τούρκοι ηθοποιοί που επαναλάμβαναν αυτό που είχαν δει να κάνουν οι έλληνες ηθοποιοι, μιλώντας Τούρκικα φυσικά.

Retromaniax: Θυμάστε αν προβλήθηκε η Τουρκική βερσιόν στους κινηματογράφους;

K.Λ.: Όσο είμασταν εμείς στην Κωνσταντινούπολη, γιά το γύρισμα της ταινίας, ξέσπασε η επανάσταση του Μεντερές, που κράτησε καιρό στην συνέχεια.

Θυμάμαι - μιά απ αυτές τις μέρες. - Κάναμε με ταξί, ο Αλέκος κι εγώ, τη διαδρομή από την πλατεία Ταξίμ μέχρι το Χίλτον όπου μέναμε, αλλά με την όπισθεν. Ήταν ένας εκπληκτικός ταξιτζής, δεν θα τον ξεχάσω στη ζωή μου, με μια Mercedes, ο οποίος κάτι μας είπε στα Τούρκικα, το οποίο φυσικά δεν καταλάβαμε αλλά μας πήγε με την όπισθεν τρέχοντας με 100 στο Χίλτον (γιατί μας πυροβολούσαν!). Όσο κράτησε αυτή η κατάσταση, φυσικά δεν προβλήθηκε η ταινία.

Retromaniax: “Άγριες” οι συνθήκες στην Τουρία τότε...

K.Λ.: Το εμπόριο στην Τουρκία ήταν περίεργο τότε, εν αντιθέση με τώρα που έχουν κάνει εκπληκτικά βήματα. Θα σας πω μια ιστορία που μοιάζει με ανέκδοτο: Μιά μέρα είμασταν στα γραφεία της Birsel Filim. Εμφανίζεται ένας τύπος, από αυτούς τους μικροεμπόρους που πουλούσαν από τηγάνια μέχρι κομπινεζόν, μέχρι ντουλάπες ήρθε στην εταιρία να πάρει και ταινίες να τις πουλήσει στα βάθη της Ανατολής, που θα πήγαινε. Κάποια στιγμή, μιλούσε με την γραμματέα εκεί... Της λεει: “εκεί στα μέρη τα δικά μας θα άρεσε...”, και της διηγείται μια ιστορία για κάποιον που αγαπούσε μία κοπέλα και έρχεται ο μπαμπάς της και τον σκοτώνει και μετά θα ερχόταν ο αδερφός της, κτλ... Τα ακούει αυτά ο ένας από τα δύο αδέρφια - ιδιοκτήτες της Birsel Filim - τον πλησιάζει και του λέει “πότε είπαμε ότι φεύγεις εσυ;” “Αύριο το βράδυ”, του απαντά αυτός. Λέει λοιπόν στη γραμματέα: “κάτσε και γράφε, κράτα σημειώσεις ό,τι σου λέει” (αυτά γίνονταν μπροστά στα μάτια μας και μας τα μετέφραζαν στα αγγλικά). “Έλα” του λέει “αύριο πριν φύγεις.....” Και πραγματικά την επόμενη μέρα το απόγευμα έρχεται ο τύπος στον οποίο λένε: “πάρε την ταινία που ζήτησες είναι έτοιμη”. Την είχαν γυρίσει μέσα στη νύχτα! Την είχαν γυρίσει, την είχαν εμφανίσει, την είχαν τυπώσει, ήταν έτοιμη! “Πόσα θες;” “Τόσα”. Πήρε λοιπόν αυτός την ταινία και τις άλλες ταινίες που είχε προαγοράσει και έφυγε. Αυτή ήταν η κινηματογραφική βιομηχανία της Τουρκίας εκείνη της εποχή. Γύριζαν ταινίες μέσα σε μια μέρα μόνο...

Retromaniax: Οι επόμενες ταινίες στις οποίες δουλέψατε ποιες ήταν;

K.Λ.: Σας είπα ήταν καμμιά 50ριά περίπου με διάφορους σκηνοθέτες. Με τον Αλέκο – αρκετές. Η «Σωφερίνα», «Τον παλιό εκείνο τον καιρό» μια ταινία του παραγωγού Κονιτσιώτη, η οποία ήταν μιά συρραφή από παλιές ταινίες και μάλιστα εμφανιζόμασταν και οι δυο μας - ο Αλέκος κι εγώ - στην ταινία. Ήταν μια ωραία ιδέα του Σακελλάριου και η ταινία αυτή ευτυχώς σώθηκε!

 

[tsalk]

Retromaniax: “Περιπέτειες με τους Forminx”. Μας μίλησε για την ταινία αυτή και ο κ. Νίκος Μαστοράκης, σε συνέντευξη που μας παραχώρησε πέρυσι. Τι συνέβη με το “διαφορετικό” αυτό κινηματογραφικό εγχείρημα, στο οποίο εργαστήκατε σαν σκηνοθέτης;

K.Λ.: Aυτή την ταινία είχε ξεκινήσει να την κάνει ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Έγιναν κάποια γυρίσματα στην Θεσσαλονίκη όπου το συγκρότημα έδωσε μια μεγάλη συναυλία. Το κινηματογραφικό υλικό που ήρθε από εκεί εμφάνιζε τον κόσμο που παρακολουθούσε και χειροκροτούσε και όχι το συγκρότημα. Δεν ξέρω γιά ποιό λόγο έγινε αυτό. Στη συνεχεία κάτι έγινε, ο Αγγελόπουλος τσακώθηκε, έφυγε, τους παράτησε, δεν ξέρω τι έγινε... Τότε καλέσαν εμένα να συνεχίσω την ταινία. Στο Studio Alfa κατασκευάστηκε το αντίγραφο της σκηνής επαναλήφθηκε η συναυλία από τους Forminx κι εγώ κόλλησα αυτά τα πλάνα της συναυλίας με τα έτοιμα πλάνα του κόσμου. Ηταν 12 ή 24 τα τραγούδια, δεν θυμάμαι ακριβώς. Τι έγινε η ταινία αυτή στην συνέχεια, αφού προβλήθηκε, δεν ξέρω, εξαφανίστηκε.

Aπό τα γυρίσματα της ταινίας "Περιπέτειες με τους Forminx"

Retromaniax: Έχετε μιλήσει με τους άλλους εμπλεκόμενους στην ταινία και με τα μέλη του συγκροτήματος για αυτό το θέμα;

K.Λ.: Έχω μιλήσει με τον Νίκο Μαστοράκη, με τον τον Άλκη Αγγελόπουλο, τον παραγωγό της ταινίας, κανείς δεν ξέρει. Επίσης, ούτε ο Κώστας ο Σκόκος (που ήταν ο ντράμερ του συγκροτήματος και εν συνεχεία έκανε καριέρα εκφωνητή διαφημίσεων, μια εκπληκτική φωνή και εκπληκτικός ντράμερ) ήξερε κάτι. Είχα μιλήσει και με τον συγχωρεμένο τον Τάσο Παπασταμάτη, δεν είχε ιδέα. Είχα μιλήσει και με τον Σωτήρη τον Αρνή και τον Βασίλη τον Ρακόπουλο, που ήταν αρχιτέκτονες και έκαναν καριέρα στην Βόρεια Ελλάδα, δεν είχαν ιδέα. Κανείς δεν ξέρει τίποτα. Η ταινία προβλήθηκε κανονικά και στην συνέχεια χάθηκε και το negative.

Retromaniax: Πώς έγινε η μετάβασή σας από τον κινηματογράφο στην τηλεόραση;

K.Λ.: Θεωρούμαι ένα από τα “παιδιά του Φίνου”, ο οποίος όπως γνωρίζετε ήταν άκληρος δεν είχε παιδιά και έτσι ας το πούμε είχε ʽʼυιοθετήσειʼʼ κάποια παιδιά από μας, βοηθούς, μοντέρ, άλλους τεχικούς, κτλ, τα οποία τα αγαπούσε και τους φερόταν σαν παιδιά του. Μεταξύ αυτών ήμουν και εγώ. Όταν ο Φίνος έμαθε ότι πρωτομπήκα στην τηλεόραση (και μπήκα το 1966), με κάλεσε να τον συναντήσω. Θυμωμένος με έδιώξε από την οδό Χίου (εκεί ήταν τα γραφεία και τα εργαστήρια της Φίνος Φίλμ) λέγοντας μου “εσύ, που πήγες στο παλιόκουτο, που είσαι παιδί του κινηματογράφου, σήκω και φύγε από δω”. Αυτά έγιναν το 1966. Αρκετά χρόνια μετά και ενώ είχαμε να ειδωθούμε πολλά χρόνια - μια μέρα - μου λέει η γυναίκα μου: “Σε πήραν τηλέφωνο από την Φίνος Φιλμ ζήτησε να σε δει ο κύριος Φίνος”. Πηγαίνω λοιπόν στην Χίου και μπαίνω στο «σαλόνι» ( ένα μακρύ διάδρομο) γεμάτο με φωτογραφίες ηθοποιών. Εκεί μαζεύονταν οι ηθοποιοί και οι τεχνικοί κάτι σαν ένα εντευκτήριο δηλαδή. Σε μια γωνίτσα στο βάθος βρισκόταν το γραφείο του Φίνου. Καθόταν σε μια πολυθρόνα. Πηγαίνω, με βλέπει, μου λέει “κάθησε ”, κάθομαι απέναντί του δεν θα το ξεχάσω ποτέ, “με ζητήσατε κύριε Φίνο” του λέω, και τι μου απαντάει; “Κοίταξε να δεις, εγώ θα πεθάνω” (προαιθανόταν φαίνεται το θάνατό του) Είχαν περάσει και χρόνια από την στιγμή που με είχε διώξει. Δεν με είχε βρίσει, απλά είχε θεωρήσει προσβολή (προδοσία) το να φύγει κάποιος και να πάει σ αυτό το “παλιόκουτο”, όπως το έλεγε. Μου λέει λοιπόν “πριν πεθάνω και πριν το πάρω μαζί μου στον τάφο θέλω να σου ζητήσω συγνώμη”. Το λέω και ανατριχιάζω ακόμα. “Εσείς να μου ζητήσετε συγνώμη γιά τι κύριε Φίνο;” του απαντώ εγώ. “Κάναμε λάθος Κώστα που δεν μπήκαμε στην τηλεόραση”. Αυτό μου το είπε και ο Γιάννης Ρουσσόπουλος από την εταιρία Αφοι Ρουσσόπουλοι, Γ Λαζαρίδης, Δ Σαρρής, Κ. Ψαρράς, το ίδιο μου το είπε και ο Κώστας Καραγιάννης. “Λάθος κάναμε που δεν μπήκαμε εμείς οι κινηματογραφιστές και μπήκαν οι διαφημηστές”. Οι διαφημιστές ήθελαν να πουλήσουν κάλτσες και γιαούρτια, δεν ήξεραν τίποτα για το περιεχόμενο μιας δουλειάς... Ενώ τουλάχιστον με τον κινηματογράφο υπήρχε μια άποψη, εμπορική, ποιοτική, αυστηρά ελιτίστικη. Υπήρχε κάτι. Οι διαφημιστές όταν πρωτομπήκαν στην τηλεόραση, ήθελαν να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Από εκεί και κάτω, δεν τους ενδιέφερε.

Retromaniax: Θυμάστε που κυμαινόταν το κόστος των τηλεοπτικών σειρών εκείνα τα χρόνια;

K.Λ.: Ο Γιώργος Ράλλης (παραγωγός και ιδιοκτήτης της ΑΣΤΗΡ TV) ζήτησε 220 χιλιάδες δραχμές για το κόστος της σειράς “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” και εκεί άρχισαν τα παζάρια με το ΕΙΡΤ. Τελικά δέχτηκε να μην βγάλει κέρδος ως παραγωγός (νομίζω ότι τότε ήταν στο 20% επί του συνολικού κόστους), αρκεί να κάλυπτε το κέρδος του με κάποιο άλλο τρόπο. Του προτείνει τότε ο Λάμψας (Γεν. Διευθυντής ΕΙΡΤ) να φτιάξει μια εκπομπή χαμηλού κόστους, (παραδείγματος χάριν 50 χιλιάδες δραχμές) στο δικό του στούντιο στην οδό Λένορμαν (εκεί έγινε και το πρώτο Στούντιο ATA). Έτσι έγινε η εκπομπή που λεγόταν “Στρογγυλό Τραπέζι” (κάτι σαν εστιατόριο στο στούντιο) όπου καλούντο διάφοροι να συζητούν τρώγοντας. Η εκπομπή αυτή είχε χαμηλό κόστος στην παραγωγή της, γιατί είχε την δυνατότητα μέσα στην ίδια βάρδια (στο 8ώρο δηλαδή) να μαγνητοσκοπεί 4-5 εκπομπές. Έτσι, η ΑΣΤΗΡ TV θα πληρωνόταν από το ΕΙΡΤ γιά 4-5 εκπομπές χαμηλού κόστους, κι από κει θα αποζημιωνόταν για το κέρδος που δεν έβγαζε από τον “Χριστό”. Αυτές οι 220 χιλιάδες δραχμές που δόθηκαν γιά την παραγωγή της σειράς “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” ήταν το ανώτερο ποσόν που δόθηκε εκείνη την εποχή. Από τότε και έπειτα άρχισε να αυξάνεται. Λίγο πριν το κόστος μιας σειράς ήταν, αν θυμάμαι καλά, της τάξης των 30 με 40 χιλιάδες δραχμές.

Εκεί ήταν κι η μεγάλη διαφορά, πέρα απ τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που αργότερα συνειδητοποίησε για παράδειγμα ο Φίνος. Γιατί αν έμπαιναν οι κινηματογραφιστές (η χαμηλότερη σε κόστος ταινία του κινηματογράφου στοίχιζε τότε 500 με 700 χιλιάδες δραχμές) σημαίνει ότι θα έμπαιναν και οι τηλεοπτικές παραγωγές με τα ποσά αυτά ανά επεισόδιο. Δε θα ξεκινούσαν από τις 30 - 40 ή και 50 χιλιάδες δραχμές που δέχθηκαν οι διαφημιστές. Διότι ο διαφημιστής μόνο τα έξοδά του ήθελε να βγάλει και το κέρδος του ουσιαστικά το έβγαζε από το προιόν που διαφήμιζε. Δεν ενδιαφερόταν να έχει κέρδος από την ίδια την παραγωγή, κτλ. Ενώ ο κινηματογραφικός παραγωγός έβγαζε το επιχειρηματικό του κέρδος μόνο από το κόστος της ίδιας της παραγωγής μιάς ταινίας.

 

[tsalk]

Οι πρώτες τηλεοπτικές δουλειές (1970-1975)

Retromaniax: Ποια ήταν η πρώτη σας τηλεοπτική δουλειά;

K.Λ.: Η πρώτη μου δουλειά στην τηλεόραση ήταν η εκπομπή “Τέχνη και λόγος” με την Ελένη Κυπραίου στο ΕΙΡΤ το 1966/67, το οποίο κράτησε για 1,5 - 2 χρόνια.

Retromaniax: Είχατε σύμβαση αποκλειστικής συνεργασίας με το ΕΙΡΤ ή έτυχε οι πρώτες σας δουλειές να είναι εκεί;

K.Λ.: Δεν υπήρξα ποτέ υπάλληλος της ΕΡΤ (του ΕΙΡΤ), απλά δούλευα τόσο πολύ με την ΕΡΤ και όχι με την ΥΕΝΕΔ, γιατί στην ΥΕΝΕΔ ήταν δύο ταλαντούχοι συνάδελφοι που δούλευαν σαν υπάλληλοι, ο Μεγακλής Βιντιάδης και ο Βασίλης Βλαχοδημητρόπουλος, που δούλευαν επίσης και στην ελεύθερη παραγωγή σήριαλ και σε διάφορες άλλες εκπομπές και σόου κ.λ.π.. Εγώ δούλευα πολύ με την ΕΡΤ “με το κομμάτι που λένε”.

Retromaniax: Μιλήστε μας λίγο για τις πρώτες σας δουλειές στην τηλεόραση...

K.Λ.: Μιά από αυτές ήταν οι “Μεγεθύνσεις” μια δημοσιογραφική εκπομπή που έκανα με τον έγκριτο δημοσιογράφο Δημοσθένη Μαρκίδη. Ήταν ένα εβδομαδιαίο μαγκαζίνο (ή έρευνα - όπως θα το λέγαμε σήμερα) και η θεματολογία του κάλυπτε πολιτικό ρεπορτάζ μέχρι κουτσομπολιό. Η αμοιβή μου τότε ήταν 439 δραχμές μείον κρατήσεις! Η εκπομπή κράτησε κάποια χρόνια, πολύ ενδιαφέρουσα εκπομπή.

Επίσης έκανα “Τα φώτα της ράμπας”, μια θεατρική εκπομπή με τον Σταμάτη Φιλιππούλη (150 περίπου εκπομπές), όπου φιλοξενούσε ηθοποιούς, καλεσμένους στο στούντιο. Τότε δεν υπήρχε ακόμα οπτικό υλικό από τις παραστάσεις γιατί οι κάμερες ήταν τεράστιες και πάρα πολύ βαριές και δεν μπορούσαν εύκολα να πάνε στα θέατρα, χρειάζονταν 5 άτομα για να τις κουβαλήσουν...!

Retromaniax: Ποια ήταν η πρώτη σας τηλεοπτική σειρά;

K.Λ.: H πρώτη τηλεοπτική σειρά που έκανα ήταν το “Κεκλεισμένων των θυρών Νο 1” με συγγραφέα τον Θάνο Σαντά. Στην συνέχεια, όταν αυτός αποχώρησε λόγω κάποιων διαφωνιών που είχε με την παραγωγή, ζητήσαμε από τον μυθιστοριογράφο και θεατρικό συγγραφέα Σωτήρη Πατατζή, να γράψει γιά την τηλεόραση. Ο Πατατζής μέχρι τότε δεν είχε καμία σχέση με την τηλεόραση, με το θέατρο είχε μόνο. Σε αυτόν ανήκει το περίφημο θεατρικό έργο “Δον Καμίλο”, και διάφορα άλλα. Του ζητήσαμε λοιπόν να συνεχίσει την προηγούμενη επιτυχία με πρωτοφανή αμοιβή τότε, για έναν θεατρικό συγγραφέα. (στο θέατρο ως γνωστόν δεν αμοίβονταν τόσο οι συγγραφείς). Έτσι γίνεται το “Κεκλεισμένων των θυρών Νο 2”. Και στα δύο, παραγωγός ήταν ο Άλκης Αγγελόπουλος. Στην συνέχεια, με συγγραφέα πάντα το Σωτήρη Πατατζή κάναμε τις “Σκοτεινές δυνάμεις”. Και τα τρία αυτά έργα είχαν δικαστικό θέμα. Στις “Σκοτεινές δυνάμεις” όμως ξεφύγαμε λίγο και η σειρά έγινε μία αστυνομικό-μυστηριώδης σειρά!

Aπό τα γυρίσματα του "Κεκλεισμένων των θυρών"

Retromaniax: Ακολούθησαν “Οι γιοί του Κάιν” (1973)...

K.Λ.: Ακολούθησαν “Οι γιοί του Κάιν” με τον Βαγγέλη Κατσάνη σεναριογράφο. Πόσα χρόνια πίσω...

Retromaniax: Και μετά η σειρά “Ενας Πυγμαλίων” (1975)...

K.Λ.: Αργότερα έκανα τον “Πυγμαλίωνα”, ο οποίος για κάποιους λόγους δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.

Retromaniax: Θυμάστε για ποιους λόγους δεν ολοκληρώθηκε ο “Πυγμαλίωνας;

K.Λ.: Σε διάφορες δουλειές που δεν ολοκληρώνονται μεσολαβούν διάφορα. Πολιτικά, οικονομικά, προσωπικά πάθη, κτλ.

Retromaniax: “Ελληνικοί μύθοι” (1975): μια σειρά του ΕΙΡΤ που αποτελούνταν από διαφορετικούς κύκλους επεισοδίων. Τι θυμάστε από αυτή την παραγωγή;

K.Λ.: Όταν φτιάχτηκαν οι “Ελληνικοί μύθοι” δεν υπήρχαν τα ηλεκτρονικά φόντα που υπάρχουν σήμερα. Ανέλαβε τότε ο Κλεόβουλος Κλώνης, ένας από τους πολύ μεγάλους σκηνογράφους του Εθνικού Θεάτρου και μας έφτιάξει μια τεράστια γιγαντοφωτογραφία που ήταν η απεικόνιση της τρίπυλης (η κλασσική σκηνογραφική εικόνα) της αρχαίας τραγωδίας. Μπροστά λοιπόν σε αυτή την γιγαντοφωτογραφία η Ελένη Χατζηαργύρη, ντυμένη με σύγχρονα ρούχα (π.χ. ταγιέρ) εκφωνούσε κάποια κείμενα γραμμένα από τον Τάσο τον Λιγνάδη, τον εξαίρετο συγγραφέα και δάσκαλο στη Σχολή Μωραϊτη, έναν άνθρωπο προικισμένο. Και κάποια στιγμή όταν η Ελένη Χατζηαργύρη διηγείτο το μύθο τάδε και έλεγε για παράδειγμα “από αυτό το σημείο του μύθου πήρε αφορμή ο Αισχύλος και έγραψε τον Οιδίποδα........ ”, σταχυολογούσαμε από τον θεατρικό «Οιδίποδα» ένα μονόλογο και ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου, με χλαμύδες, με μουστάκια, με κοστούμια από το Εθνικό Θέατρο απήγγειλαν το μονόλογο της Κασσάνδρας για παράδειιγμα. Με αυτόν τον τρόπο απαγγέλονταν 10 με 15 μονόλογοι και ενδιάμεσα παρουσιαζόταν η Ελένη Χατζηαργύρη που έλεγε: “Και μετά ο μύθος αναφέρει ότι ...”.

Retromaniax: Ξέρετε αν σώζεται αυτή η σειρά στο αρχείο της ΕΡΤ;

K.Λ.: Η σειρά σωζόταν μέχρι πρότινος, γιατί είχα μάθει ότι πήγαιναν τα σχολεία στην ΕΡΤ. Ξέρω ότι την κράτησαν επειδή είχαν πολύ μεγάλη προσέλευση από σχολεία και είπαν “όχι, δεν θα τη σβήσουμε, μια και έρχεται κόσμος και τη βλέπει”. Ξέρω ότι πήγαιναν σχολεία ολόκληρα και τους έβαζαν και την έβλεπαν, διότι είναι εξαιρετικά διδακτική - και για τους μεγάλους φυσικά. Λογικά θα πρέπει να υπάρχει τώρα, σε κάποια αποθήκη, δεν ξέρω...

Retromaniax: Και παράλληλα γυρίζατε θεατρικές παραστάσεις για το “Θέατρο της Δευτέρας”...

K.Λ.: Κατά την πρώτη περίοδο του “Θεάτρου της Δευτέρας” έκανα 43 μονόπρακτα, τα οποία κάλυπταν μιά ολόκληρη ώρα (των 55-80 λεπτών) όχι σαν τα συνηθισμένα που είναι 30 λεπτά. Έβρισκα τέτοια ελληνικά και ξένα θεατρικά μονόπρακτα που ήταν καλογραμμένα. Δεν πρέπει να σώζονται πιά αυτά... Έχω κρατήσει ακόμα κάποια κείμενα από αυτά μονόπρακτα. Για παράδειγμα, το ένα και μοναδικό θεατρικό μονόπρακτο που έγραψε ο Μπέργκμαν. Ένα μονόπρακτο που έχει ρόλο γιά την ενζενύ και τον ζεν-πρεμιέ και τον ντάμο και την ντάμα και τον καρατερίστα και την καρατερίστα και τον ρολίστα, κτλ. Αυτό το μονόπρακτο ο ίδιος ο Μπέρκμαν το ονόμασε “Εικόνες πάνω σε ένα ξύλο”. Χρησιμοποιεί τους ρόλους με έναν ιδιότυπο τρόπο. Χρησιμοποιεί για παράδειγμα την ενζενύ που λέει ένα μονόλογο, κάνει έναν αυτοσχεδιασμό, συμετέχει σε ένα διάλογο και πάει στην άκρη. Μετά έρχεται ο ρολίστας, λέει ένα μονόλογο, κάνει έναν αυτοσχεδιασμό, συμετέχει σε ένα διάλογο και πάει στην άκρη, κοκ. Αυτό το έκανε ο Μπέρκμαν για να ασκηθούν τα παιδιά, οι φοιτητές του. Είναι σχεδιασμένο έτσι. Οι «Εικόνες πάνω σε ένα ξύλο» είναι ο «πρόγονος» της “Έβδομης σφραγίδας” της περίφημης ταινίας που έκανε ο Μπέργκμαν. Μια εκπληκτική ταινία. Υπήρχε και ένας ιδιαίτερος τρόπος που δούλευε ο μεγάλος αυτός σκηνοθέτης με τους ηθοποιούς του. Δεν ξέρω αν τα ξέρετε αυτά, τους μάζευε όλους κανένα εξάμηνο πριν αρχίσει το γύρισμα της ταινίας γύρω από ένα τραπέζι, κάθε μέρα και κάνανε πρόβες. Και μετά ξεκινούσε το γύρισμα... Τους “έπαιρνε την ψυχή” που λέμε.

Retromaniax: Τι άλλο θυμάστε από τα πρώτα χρόνια της τηλεόρασης;

K.Λ.: Όταν είχε γίνει ο τηλεοπτικός σταθμός του ΟΤΕ στην Θεσσαλονίκη, έφευγα με το αεροπλάνο όταν τελείωνα από το στούντιο (κατά τις 6 το απόγευμα), πήγαινα στην Θεσσαλονίκη και δούλευα στον σταθμό του ΟΤΕ που ήταν εγκατεστημένος στο υπόγειο του Πύργου του ΟΤΕ (μέσα στην έκθεση). Ο σταθμός λειτουργούσε μέχρι τις 1-2 μετά τα μεσάνυχτα, στην συνέχεια πήγαινα και κοιμόμουν 2-3 ώρες και στις 6 το πρωί έπαιρνα το πρωινό αεροπλάνο για την Αθήνα και πήγαινα κατευθείαν στο στούντιο όπου είχα γύρισμα. Τότε είχε δώσει άδεια το κράτος στον ΟΤΕ να λειτουργεί τηλεοπτικό σταθμό δικό του. Ο στόχος ήταν να κερδίσει μια πανελλαδική εμβέλεια και κακώς που δεν την κέρδισε, γιατί όλες τις συνδέσεις τις έχει ο ΟΤΕ - και η ΕΡΤ μέσω των κυκλωμάτων του ΟΤΕ δουλεύει. Αλλά δεν τον αφήσανε ποτέ... Και είχε και έχει εξαίρετους τεχνικούς! Ο σταθμός του ΟΤΕ λειτουργούσε 20 μέρες πριν την Έκθεση, κατά την διάρκειά της και 20 μέρες μετά. - γύρω στους 2 μήνες συνολικά δηλαδή το 1971 και το 1972. Ο Γιώργος ο Κάρτερ ήταν το διοικητικό στέλεχος ας πούμε, ο Γιώργος ο Δάμπασης και εγώ οι εκτελεστές. Γυρίζαμε και εδώ στην Αθήνα διάφορα μονόπρακτα και διάφορες άλλες εκπομπές που τις μεταφέραμε στη Θεσσαλονίκη και τις παίζαμε από αυτόν το σταθμό. Είχα σκηνοθετήσει τότε και ένα πολύ ωραίο μονόπρακτο, τις “Καρέκλες” του Ιονέσκο, μακάρι να το είχα αυτό σήμερα. Αυτά πάνε, χάθηκαν...

 

[tsalk]

Διασκευές λογοτεχνικών μυθιστορημάτων (1975-1980)

“Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” (1975)

Retromaniax: Πόσο δύκολο ήταν το ”στήσιμο” του χωριού στη σειρά “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” και πόσο σας δυσκόλεψαν τα γυρίσματα της συγκεκριμένης σειράς;

K.Λ.: Αφάνταστες οι δυσκολίες στα γυρίσματα του “Χριστού”, με μεγαλύτερη το ίδιο το χωριό, το οποίο στήθηκε δίπλα από τα Στούντιο στον Παράδεισο Αμαρουσίου και το περίεργο είναι ότι αυτή η έκταση ανήκε στην εκκλησία, την ίδια στιγμή που ο Καντιώτης - Μητροπολίτης Φλωρίνης τότε μας αφόρησε. Πήρε δηλαδή όλα τα ονόματα από τους τίτλους και μας αφόρησε όλους (ηθοποιούς, τεχνικούς και σκηνοθέτες)!

Δαπανήσαμε πολύ καιρό για τα γυρίσματα. Υπήρξε η δυσκολία του εξωτερικού γυρίσματος με τηλεοπτικές κάμερες, κάτι που δεν υπήρχε ξανά μέχρι τότε. Διότι σε όλα τα άλλα που κάναμε, ακόμα και στη “Μεθυσμένη Πολιτεία” του ʼ80, κάναμε τα εξωτερικά γυρίσματα σε 16άρι φιλμάκι (χωρίς να έχουμε τα μέσα που υπάρχουν σήμερα), το οποίο είχε και το “μαύρο του το χάλι”, με όλα τα προβλήματα βεβαίως που έχει (θολό, φλου, κτλ)...

Πάντως, ο “Χριστός” ήταν από τις σειρές όπου “μαρτυρήσαμε” στα γυρίσματα ο Βασίλης Γεωργιάδης και εγώ, πράγμα που μας το αναγνώρισαν φυσικά στην συνέχεια. Εξʼ ου και ο Γιώργος Ράλλης νομίζω είπε, “δύο σκηνοθέτες πάτε πολλοί για ένα σήριαλ και θα σας χωρίσω!”

Από τα γυρίσματα της σειράς ''Ο Χριστός ξανασταυρώνεται''

Retromaniax: Και για όλους αυτούς τους λόγους, το κόστος της σειράς ήταν πολύ μεγάλο για την εποχή;

K.Λ.: Έτσι ακριβώς. Ο “Χριστός” ήταν το μεγάλο πείραμα και επειδή είμασταν δύο σκηνοθέτες, ο ένας συμπλήρωνε τον άλλο. Ηταν άγριο πράγμα να κάνεις τέτοιο σήριαλ τότε, με μηχανές έξω, κτλ. Και επειδή είχε αυτή την επιτυχία, μας χώρισε ο Ράλλης και έκανα εγώ την “Γαλήνη” και ο Βασίλης τον “Γιούγκερμαν”. Είχαμε πάρει με τη σειρά κάποια πολύ σημαντικά λογοτεχνικά μυθιστορήματα για καμιά 5ετία περίπου. Μετά δόθηκε εντολή από την ΕΡΤ “κομμένα αυτά, διότι στοιχίζουν πολύ τα μουστάκια, οι περούκες, οι χλαμύδες, κτλ. Θα κάνετε πιο φτηνά πράγματα!”

Retromaniax: Η σειρά θεωρείται διασωθείσα, εντούτοις υπέστη “νέο” μοντάζ το 1982, με αποτέλεσμα τα αρχικά 50 επεισόδια να μειωθούν σε 18. Ξέρετε αν έχουν κοπεί σημαντικές σκηνές της σειράς από το αρχικό μοντάζ;

K.Λ.: Σαφώς έχουν κοπεί, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ ποιες ήταν αυτές οι σκηνές.

Retromaniax: Γνωρίζετε τους λόγους για τους οποίους έγινε το νέο μοντάζ της σειράς;

K.Λ.: Τα αρχικώς 50 επεισόδια της σειράς “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” έγιναν στην συνέχεια 18, γιατί κάποια στιγμή στην ΕΡΤ είχαν μια “τρύπα” 18 ωρών και είπαν ότι πρέπει να τις καλύψουμε με κάτι. Έβαλαν τους τεχνικούς στην ΕΡΤ, έκαναν τα 50 επεισόδια που υπήρχαν μέχρι τότε στο Αρχείο 18 και τα υπόλοιπα πετάχτηκαν.

Retromaniax: Και ο Βασίλης Γεωργιάδης δεν είχε “λέγειν” στο νέο μοντάζ;

K.Λ.: Βεβαίως και θα τον ρώτησαν, δεν ξέρω αν βοήθησε, αλλά οπωσδήποτε θα τον ρώτησαν...

Retromaniax: Θυμάστε αν ο “Χριστός” είχε προβληθεί και στην Κύπρο από το ΡΙΚ;

K.Λ.: Ο “Χριστός” πρέπει να είχε προβληθεί στην Κύπρο από το ΡΙΚ.

Retromaniax: Ο Βασίλης Γεωργιάδης πώς ήταν σαν συνεργάτης;

K.Λ.: Ο Βασίλης, ένας αξιότατος άνθρωπος και πολύ καλός φίλος, ο οποίος ήταν ο μόνος από τους ηθοποιούς, τεχνικούς και συναδέλφους σκηνοθέτες που έφτιαξε μια κοινή μας φωτογραφία, την υπέγραψε και μου την έδωσε - την έχω κάνει κάδρο και την έχω. Ηταν εξαίρετος δημιουργός και εξαίρετος ΅ψείρας ΅ βέβαια, ο οποίος ήθελε τα πάντα να είναι τέλεια με κάθε λεπτομέρεια και καλά έκανε.

O Βασίλης Γεωργιάδης (σκηνοθέτης) και ο Κώστας Λυχναράς (τηλε-σκηνοθέτης) της σειράς "Ο Χριστός ξανασταυρώνεται"

“Γαλήνη” (1976)

Retromaniax: Ακολούθησε η διασκευή της “Γαλήνης” (1976) του Ηλία Βενέζη, στην οποία είχατε πλέον την συνολική σκηνοθετική ευθύνη. Πόσο σας απασχόλησε η πιστή απόδοση του “κλίματος” του βιβλίου (όπως είχε καθοριστεί από τον συγγραφέα);

K.Λ.: Θα σας πω ένα παράδειγμα: Ο Τάκης Χατζηαναγνώστου έγραφε το σενάριο της “Γαλήνης”. Μιά φορά, μου φέρνει κάποια κείμενα - όταν αναφέρει στο βιβλίο ο Βενέζης - που αιχμαλώτησαν τον Αντρέα και τον οδήγησαν στην......κτλ και κατά το τηλεοπτικό σενάριο – ο γιατρός το βράδυ, τις βροχερές νύχτες του χειμώνα, κάθεται και διηγείται τις περιπέτειες του Αμούδσεν στο Νότιο Πόλο όλη η οικογένεια περνάει το βράδυ δίπλα στο λαμπάκι, κτλ... Μου φέρνει λοιπόν το κείμενο ο Χατζηαναγνώστου, του λέω “Τι είναι αυτό Τάκη;”, “Το βιβλίο” μου απαντά, “Ποιό βιβλίο; Εγώ πού θα πάω; Στο Βόρειο Πόλο να το γυρίσω; Πού θα τα βρω τα χιόνια;” του λέω. “Και τι θα κάνουμε; Πωπω, θα μας αποκυρήξει η Σταυρίτσα....» ( η Σταυρίτσα Βενέζη ήταν η γυναίκα του συγγραφέα ). Τεράστιο πρόβλημα. Κάποια στιγμή μου κατεβαίνει εμένα η ιδέα, λέω: “Αν πάρουμε, από δικό του έργο, του Βενέζη, (από το “Νούμερο 31328”) σκηνή και την εντάξουμε στο σενάριο μας και με αυτόν τον τρόπο “φορτώσουμε” την ταλαιπωρία του ήρωα (η αιχμαλωσία) στην τηλεοπτική μεταφορά; Ήταν μιά κάποια λύση. Έτσι και έγινε! Πάμε λοιπόν στα “νταμάρια” του Ψυχικού, στα λατομεία, όπου το τοπίο ήταν άθλιο, “στεγνό”, κτλ, κάνουμε όλο το γύρισμα εκεί με τους Τούρκους που δέρνουν τους αιμαλώτους, τους πυροβολούν, τους κλωτσούν, κτλ και κάναμε εκεί τα γυρίσματα. Άντε όμως να την πείσεις την Σταυρίτσα Βενέζη... Την καλόπιασα, της μιλήσαμε μαζί με τον Τάκη Χατζηαναγνώστου (ο οποίος ήταν δυστακτικός βέβαια, επειδή ήταν και φίλος του ο Βενέζης), και τελικά δέχτηκε. Υπήρχε περίπτωση όμως να μην δεχτεί.

Retromaniax: Ποιες είναι οι δυσκολίες της προσαρμογής ενός λογοτεχνικού έργου για την τηλεόραση;

Κ.Λ.: Η πρώτη και πιό μεγάλη ίσως δυσκολία είναι να συνενοηθείς με τον ίδιο το συγγραφέα του λογοτεχνικού έργου. Κάποια στιγμή τον “ψήνεις”, τον “ρίχνεις”, σε “ρίχνει”, τα βρίσκετε. Είναι “δυσκολότερο όμως” να συνεννοηθείς με τον κληρονόμο του (κόρη, γιος, γυναίκα, κτλ), διότι αυτοί συνήθως προσπαθούν να “προστατέψουν” την πιστότητα της απόδοσης του κειμένου, με ελάχιστες δυνατότητες απόκλισης. Ο κάθε ένας, υπερασπίζεται το κείμενο του προγόνου / συντρόφου του με χίλιους δυο τρόπους, έτσι όπως νομίζει εκείνος σωστότερα. Επομένως, αυτό ήταν ένα θέμα που αντιμετωπίσαμε στην διασκευή, τόσο του “Χριστού”, όσο και της “Γαλήνης”.

Retromaniax: Το “εγχείρημα” δύσκολο, το καστ μεγάλο και εξαιρετικό, οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες του κοινού και των τηλεκριτικών υψηλές. Πόσο σας βοήθησε το γεγονός ότι στην παραγωγή βρισκόταν η Αστήρ TV και η οικογένεια Ράλλη;

K.Λ.: Πριν η παραγωγός εταιρία λεγόταν “Μίνως”, με την οποία είχα συνεργαστεί σε προηγούμενες δουλειές, θαυμάσιες συνεργασίες. Στη μεταφορά της "Γαλήνης", διευθύντρια παραγωγής ήταν η κόρη του Γιώργου και της Ελβίρας, η Φρόσω Ράλλη και ο πρώτος βοηθός μου ήταν ο Σπύρος Φώσκολος, ο γιος του Νίκου Φώσκολου.

Retromaniax: Θυμάστε κάποιο περιστατικό από τα γυρίσματα της “Γαλήνης”;

K.Λ.: Ναι και το θυμάμαι ακόμα, διότι μούντζωνα και μουντζώνω τον εαυτό μου μέχρι σήμερα! Αφορά το 11ο επεισόδιο της σειράς - τότε, η διάρκεια της κάθε σκηνής στις σειρές ήταν πολύ μεγάλη: ( 5 λεπτά - 7 λεπτά, ) κτλ. Δεν υπήρχε το ηλεκτρονικό μοντάζ. Υπήρχε λοιπόν ένα μικροσκόπιο, το έβαζε ο μοντέρ από την μια μεριά, έβρισκε ένα παλμό με το μικροσκόπιο και έδινε μια “νταπ!”, έβαζε και το άλλο από την άλλη και έπαιρνε ένα χρυσόχαρτο και έκανε την ένωση .Έτσι γινόταν το μοντάζ στο βίντεο 2 incʼʼ. Κάθε φορά λοιπόν που περνούσε από την κεφαλή αυτό το κόλημα η εικόνα έκανε ένα “γκλουπ” και χοροπηδούσε. Να κάνει ένα “γκλουπ” κάθε 5 ή 8 λεπτά που ήταν οι σκηνές δεν ήταν τραγικό. Εμένα όμως με έπιασε το “ψώνιο” στο 11ο επεισόδιο και το μοντάζ το έκανα πιό «κινηματογραφικό», δηλαδή κάθε 15 δευτερόλεπτα, κάθε 10, κάθε 20 και σκηνή άλλη. « Δούλευε» ο κινηματογράφος μέσα μου. Και ξαφνικά όταν προβλήθηκε το επεισόδιο, κάθε 10 ή 20 δευτερόλεπτα έκανε ένα “γκλουπ” και η εικόνα χοροπήδαγε. Είπα τότε: “τι το ʽθελα και το ʽκανα”. Παρεμπιπτόντως, το 11ο επεισόδιο της "Γαλήνης" είναι από τα ωραιότερα επεισόδια που έχω κάνει.

Retromaniax: Αξιοσημείωτο είναι πάντως το γεγονός ότι ενώ στην πρώτη προβολή της σειράς το 1976 αλλά και στην πρώτη επανάληψη του 1980 η σειρά προβλήθηκε με την μορφή 29 επεισοδίων, από την επανάληψη του 1993 και έπειτα, προβάλλονται 15 επεισόδια της σειράς. Τα περισσότερα επεισόδια συνενώθηκαν από δύο σε ένα. Γνωρίζετε για ποιο λόγο συνέβη αυτό και αν λείπουν και από αυτή τη σειρά κάποιες σκηνές;

K.Λ.: Τα αρχικά επεισόδια ήταν 40 με 45 λεπτά. Επομένως, στις περισσότερες περιπτώσεις τα δύο αρχικά επεισόδια έχουν γίνει ένα. Δεν αποκλείεται όμως να έχουν κόψει κάποιες σκηνές στα επεισόδια με διάρκεια μικρότερη της 1 ώρας και 20 λεπτών. Δεν γνωρίζω μάλιστα μήπως το “επίμαχο” 11ο επεισόδιο το έχουν επεξεργαστεί.

 

[tsalk]

"Λεηλασία μιας ζωής" (1978 )

Retromaniax: Επόμενη διασκευή, η “Λεηλασία μιας ζωής” (1978 )...

K.Λ.: Αυτό ήταν μέσα στο “πακέτο” των λογοτεχνικών κειμένων που θελήσαμε, ο Βασίλης Γεωργιάδης κι εγώ, να κάνουμε για την τηλεόραση...

Retromaniax: Η “Λεηλασία”, από πολλούς θεωρείται και ως η καλύτερη σκηνοθετική σας δουλειά. Εσείς έχετε την ίδια γνώμη; Ποια θεωρείτε την αγαπημένη σας δουλειά;

K.Λ.: Εγώ, προσωπικά, και διαφωνούν πάρα πολλοί με αυτό, θεωρώ την “Γαλήνη” πρώτη. Άλλοι, πολύς κόσμος επιμένει ότι είναι η “Μεθυσμένη Πολιτεία”...

Retromaniax: Η “Λεηλασία” είχε δημιουργήσει πολύ μεγάλη αίσθηση και ντόρο και τον Νικήτα Τσακίρογλου τον αγάπησε πολύ ο κόσμος, ειδικά επειδή ο ήρωας που υποδυόταν, ο Θέμος, είχε περάσει τόσα πολλά στη σειρά...

K.Λ.: Έτσι είναι, είναι αλήθεια, πάρα πολύ...

Retromaniax: Η εταιρία παραγωγής ήταν η ίδια και την “Λεηλασία” και για τους “Παραστρατημένους”; Ήταν η “ΤΗΛΕΚ”;

K.Λ.: Ναι, η ΤΗΛΕΚ του Ντένη του Πετρόπουλου.

Retromaniax: Η επιλογή των λογοτεχνικών έργων που θα γυρίζονταν για την μικρή οθόνη από ποιον γινόταν; Τον σταθμό, τον σκηνοθέτη ή την εταιρία παραγωγής;

K.Λ.: Από όλους μαζί. Μπορεί να προτείναμε εμείς, αλλά παίρνονταν συλλογικές αποφάσεις. Για παράδειγμα, τους “Παραστρατημένους” που έκανα, ήταν δική μου πρόταση, καθώς η Λιλίκα Νάκου ήταν θεία της γυναίκας μου.

“Μεθυσμένη πολιτεία” (1980)

Retromaniax: “Μεθυσμένη πολιτεία” (1980): Ιδιαίτερα αγαπημένη από τον κόσμο σειρά, από μυθιστόρημα του Σωτήρη Πατατζή, η οποία προβλήθηκε με επιτυχία και στο εξωτερικό.

K.Λ.: Η “Μεθυσμένη πολιτεία” ήταν στη συνέχεια, μέσα σε αυτή την ομάδα, είχαμε κάνει με τον Σωτήρη Πατατζή το “Κεκλεισμένων των θυρών Νο 2” και τις “Σκοτεινές δυνάμεις” (διότι το “Κεκλεισμένων των θυρών Νο 1” ήταν του Σαντά) στη συνεχεία είπαμε να κάνουμε και κάτι πιο “σοβαρό” και λέω στον Πατατζή:“να γυρίσουμε το βιβλίο σου”. Και κάνουμε τη “Μεθυσμένη πολιτεία”, η οποία είναι (φαντάζομαι) από τις πολύ ωραίες δουλειές. Και βέβαια, με τεράστια ανταπόκριση. Βέβαία, φαίνεται σήμερα η κακή ποιότητα του φιλμ των εξωτερικών γυρισμάτων, γιατί ήταν το 16ράκι το φιλμάκι, αλλά όλα τα εσωτερικά γυρίσματα έχουν και σήμερα καλή ποιότητα εικόνας.

Γυρίσματα της "Μεθυσμένης πολιτείας"

Retromaniax: Η “Μεθυσμένη πολιτεία” είναι μόνο μία από τις 5 συνολικά σειρές που γυρίσατε σε σενάριο του Σωτήρη Πατατζή. Αυτό συνέβη από σύμπτωση, ή σας “ταίριαζε” η πένα του συγγραφέα;

K.Λ.: Πολύ. Πάρα πολύ. Ο Πατατζής ουσιαστικά ήταν λογοτέχνης, έγραφε βιβλία, είχε γράψει όμως και πολλά θεατρικά. Ρώτησε: “πώς γράφεται το σενάριο;” Έπιασε τον τρόπο γραφής του σεναρίου. Το στυλ γραφής του προσαρμόστηκε αμέσως για την τηλεόραση. Ο Πατατζής ήταν ένας πολύ σημαντικός συγγραφέας, ασχέτως πολιτικών τοποθετήσεων. Αυτό εμένα ποτέ δεν με απασχολούσε άλλωστε.

Retromaniax: Γνωρίζετε γιατί η ΕΡΤ δεν προβάλλει τα τελευταία χρόνια συχνά τις παλιές τηλεοπτικές σειρές που έχουν σωθεί στο Αρχείο της από τη δεκαετία του ʼ70 και του ʽ80;

K.Λ.: Αυτά είναι θέματα διοικήσεως και πολιτικής προγράμματος. Διότι, από ό,τι ξέρω, πριν από αρκετά χρόνια, στα τέλη του ʽ80 - αρχές ʼ90, η ΕΤ3 είχε διαλέξει και έδειχνε - συμπτωματικά δεν ξέρω - τρία έργα που ήταν δικά μου: τη “Λεηλασία μιας ζωής”, τη “Γαλήνη” και τη “Μεθυσμένη Πολιτεία”. Η θεαματικότητα της ΕΤ3 είχε ανέβει τότε πάρα πολύ.

 

[tsalk]

Άλλες δουλειές της δεκαετίας του 1970 (τηλεοπτικές σειρές – θεατρικές παραστάσεις)

Retromaniax: “Σκοτεινές δυνάμεις” - ποια η σχέση της με την παλιότερη σειρά σας “Κεκλεισμένων των θυρών”; Ήταν η συνέχειά της;

Κ.Λ.: Είναι σαν να λέμε “Κεκλεισμένων των θυρών Νο 3”. Δεν είναι ακριβώς “Κεκλεισμένων των θυρών”, είναι περιπέτεια. Παρεμφερές όμως. Τις “Σκοτεινές δυνάμεις” τις διασκεύασα εγώ στη συνέχεια και έκανα τον “Φόνο χωρίς ταυτότητα” το 1990.

Aπό τα γυρίσματα των "Σκοτεινών δυνάμεων"

Retromaniax: Εκείνα τα χρόνια γυρίσατε και κάποιες ακόμα θεατρικές παραστάσεις για το Θέατρο της Δευτέρας...

K.Λ.: Υπήρξαν πολλές άλλες δουλειές σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1970 (τηλεοπτικές σειρές – θεατρικές παραστάσεις κ.ο.κ.) - που να τις θυμάμαι όλες......

Είχα γυρίσει 4 θεατρικά, την “Στέλλα Βιολάντη”, τη “Μαρία του Οκτώβρη”, τον “Μακρύ, τον κοντό και τον ψηλό” και τους “Βάτραχους”.

Στο “Μακρύ, τον κοντό και τον ψηλό”, υπάρχει ένα σκηνικό που υποτίθεται βρίσκεται στην Ταϋλάνδη κάπου, στις Φιλιππίνες, στην πραγματικότητα όμως το σκηνικό βρισκόταν στο στούντιο της ΕΡΤ στην Αγ. Παρασκευή (έχω και μιά φωτογραφία αυτού του σκηνικού ),όπου έχουν εγκλωβιστεί κάποιοι στρατιώτες. Εκείνη την εποχή, ο Νάσος ο Αθανασίου έκανε στο διπλανό πλατό μια καθημερινή εκπομπή, το “Κάθε Μεσημέρι”. Κάποια στιγμή έρχεται πανικόβλητη μια υπεύθυνη αυτης της εκπομπής και μου λέει: “Κώστα, έχουμε κενό 5 λεπτά”. Λέω: “Τι θέλετε να κάνω εγώ ;” (έκανα πρόβα εκείνη την ώρα με τους ηθοποιούς στο Θεατρικό), λέει “Κάνε κάτι, κάλυψέ μας”, “Είστε καλά;”, τους λέω, “Δεν ξέρω, κάνε κάτι!” και φεύγει. Πανικός! Τι να κάνουμε, τι να κάνουμε.... λέω σε όλους τους ηθοποιούς “Πιάστε τα βιβλία” (εννοώ το θεατρικό κείμενο). “Τι να τα κάνουμε;”, “Πιάστε τα βιβλία και πηγαίντε στη σελίδα 32”. “Μάλιστα”, λένε, παίρνουν όλοι τα βιβλία και πάνε στην σελίδα 32. Ένας κάμεραμαν μου κάνει σήμα: “Πέντε” (εννοεί σε πέντε δευτερόλεπτά), “Εντάξει”. “Διαβάζετε”, λέω στους ηθοποιούς, “Τι να διαβάζουμε;” “Μετά την τρίτη ατάκα αρχίστε και διαβάζετε... Διαβάζετε ό,τι βλεπετε μέσα”. “3, 2, 1 στον αέρα!” Γίνεται σύνδεση με την εκπομπή «Κάθε Μεσημέρι». Αρχίζουν να διαβάζουν οι ηθοποιοί, ούτε ξέρουν γιατί το διαβάζουν......


Πάω πίσω από το σκηνικό (υπήρχε μια καλαμένια πόρτα) δίνω μία και μπαίνω . “Ελάτε εδώ, τι έμαθα;”, λέω, “μπήκε το “Κάθε Μεσημέρι”; Γυρίζω στην κάμερα... «Με συγχωρείτε”, λέω, “αγαπητοί τηλεθεατές, λέγομαι Κώστας Λυχναράς, είμαι ο σκηνοθέτης του θεατρικού έργου που θα παρακολουθήσετε τη Δευτέρα. Βρίσκομαι εδώ με τους ηθοποιούς και κάνουμε τη μαγνητοσκόπηση. Το μόνο που μπορώ να κάνω γιά σας αυτή τη στιγμή είναι να σας συστήσω τους ηθοποιούς που συμμετέχουν στην παράσταση..... είναι ο κύριος τάδε, είναι ο κύριος τάδε,ο κύριος τάδε, ο κύριος δείνα, κτλ κτλ....» Απευθύνομαι στο «Κάθε μεσημέρι»: και λέω: «Σας παρακαλώ εσείς να φύγετε τώρα......»


Τελειώνει η σύνδεση! Κλείνουνε! Ορμάει μια κυρία ( η διευθύντρια παραγωγής του «Κάθε Μεσημέρι») μου λέει: “Έσκησες, 9 λεπτά μας πήγες, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ...” Λέω: “ Εντάξει, αφήστε μας τώρα να συνεχίσουμε τη δουλειά”. Τελειώνει αυτή η ιστορία.

Την άλλη μέρα έχουμε διάλειμμα από το γύρισμα. Πάω στο διπλανό πλατό που ήταν ο Νάσος (Αθανασίου) και παρακολουθώ την εκπομπή (Κάθε Μεσημέρι). Υπήρχε μιά διαδικασία που έπαιρνε τηλέφωνο κάποιος ή κάποια και ο Νάσος έλεγε: “Θα σας βάλουμε να ακούσετε το τραγούδι “τάδε ”, κι εσείς θα μας πείτε ποιός έγραψε τους στίχους”. «Μάλιστα...» απαντάει μιά κυρία από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής. Παρουσιάζεται το βίντεο κλιπ του τραγουδιού. Μάλιστα... Ρωτάει ο Νάσος: “Τώρα θέλουμε να μας πείτε, ποιος έγραψε τους στίχους αυτού του τραγουδιού;” Καμιά απάντηση από την κυρία. “Γιά να σας βοηθήσουμε, θα σας πούμε”, λέει, “ότι αυτός που έγραψε τους στίχους είναι ένας μεγάλος ποιητής”. Καμιά απάντηση πάλι.. “Γιά να σας βοηθήσουμε ακόμα πιό πολύ θα σας πούμε ότι είναι ο μόνος έλληνας ποιητής που έχει πάρει βραβείο Νόμπελ” (o Σεφέρης ήταν – δεν είχε βραβευθεί ακόμα ο Ελύτης) και απαντάει η κυρία; “Μήπως είναι ο Κώστας Λυχναράς;” Του φεύγει το τηλέφωνο του Νασου..!

Θεατρική παράσταση Ο Μακρύς, ο κοντός και ο ψηλός

Αυτή πρέπει να ήταν τακτική ακροάτρια της εκπομπής “Κάθε μεσημέρι”. Σου λέει για να μπαίνει έτσι μέσα αυτός, και να λέει “Πάρτε δρόμο, να φύγετε τώρα”, δεν μπορεί, πρέπει να έχει πάρει και Νόμπελ!

Retromaniax: Είχατε γυρίσει και 8 θεατρικά για την ΥΕΝΕΔ στα τέλη της δεκαετίας του ʽ70, τα οποία όμως δεν πρέπει να υπάρχουν πια...

K.Λ.: Ναι, ήταν τα “Καληνύχτα Καρολίνα”, “Ένας ταξιδιώτης”, “Από το παράθυρο”, “Οι γυναίκες έχουν πάντα δίκιο”, “Ο κύριος με τα παρδαλά”, “Ζητείται υπηρέτης”, “Ο τίγρης” και “Ο λαγός, η πέστροφα και ο κυνηγός”. Ήταν στα πλαίσια της εκπομπής “Από την κωμωδία στο δράμα”.

Retromaniax: Είχατε σκηνοθετήσει και τα δύο Shows της Raffaella Carra που είχε κάνει για την Ελληνική τηλεόραση στα μέσα / τέλη της δεκαετίας του 70;

K.Λ.: Ναι, ήταν δύο αυτά τα shows, μαυρόασπρα. Αυτά δεν ξέρω αν υπάρχουν ακόμα στην ΕΡΤ, ιδέα δεν έχω...

Rafaella Carra, Κώστας Λυχναράς και Σπύρος Φώσκολος

Retromaniax: “Έξοδος κινδύνου” (1978 ): Πόσοι σεναριογράφοι είχαν περάσει από την σειρά;

K.Λ.: Δεν θυμάμαι πόσοι. Έγραφε ο καθένας από ένα επεισόδιο. Ξεκίνησε ο Νίκος Φώσκολος με το επεισόδιο “Τάιμ άουτ” και μετά ακολούθησαν άλλοι...

Retromaniax: Η σειρά αυτή ήταν γυρισμένη σε φιλμ. Επομένως, θα πρέπει να σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ, καθώς το φιλμ δεν σβήνεται, μόνο πετιέται...

K.Λ: Μόνο πετιέται και κλέβεται ευκολότερα...

 

[tsalk]

Τηλεοπτικές αναμνήσεις...

Retromaniax: Ποιες ήταν οι σχέσεις μας με το εκάστοτε συνεργείο στο γύρισμα; Τι θυμάστε από τα χρόνια αυτά και από τις συνθήκες των τηλεοπτικών γυρισμάτων;

K.Λ.: Οι κάμεραμεν στο στούντιο της Παιανίας, με πίστευαν πολύ και με αγαπούσαν πολύ, γιατί πάντα είχαμε μιά καλή συνεργασία. Μεταξύ αυτών ήταν και ένας Άγγλος, ένα καταπληκτικό παιδί, ο οποίος δούλευε στην Ελλάδα. Μια μέρα, είχαμε κάνει διάλειμμα για φαγητό. Εγώ καθώς δεν τρώω το μεσημέρι, είχα μαζέψει τους ηθοποιούς και κάναμε πρόβα μέχρι να τελειώσουν οι τεχνικοί το φαγητό τους. Ξαφνικά παρουσιάζεται ένας απ αυτούς και μου λέει: “Τι κάνεις εσύ εδώ;” “Πρόβα κάνω με τους ηθοποιούς, τι σας νοιάζει εσάς;”, “Άκουσε να δεις, απαγορεύεται!”, “Γιατί;”, “Θα μας πεις να έρθουμε κι εμείς!”, Λέω “Τι λέτε, αφού τρώτε, πως θα σας πω εγώ να κόψετε το φαί σας:», “Ναι, θα μας το αναγγείλεις, κι εμείς θα το κόψουμε το φαγητό και θα έρθουμε, γιατί περνάμε καλά” είπαν. Φαίνεται πως είχαν δίκιο γιατί εγώ είχα πάντα μια αρχή απʼ όταν ξεκίνησα αυτή τη δουλειά, έλεγα σε όλους τους τεχνικούς και φυσικά στους ηθοποιούς και σε όλους τους συνεργάτες: “Φίλοι μου, μαζευτήκαμε εδώ, πρώτα γιά να περάσουμε καλά και δεύτερον γιά να δουλέψουμε. Αλλά πρώτα από όλα, θα περνάμε καλά. Δεν θα αρχίσει, εγώ να σου βγάλω το μάτι, εσύ να μου βγάλεις το μάτι, κτλ. Πρώτα θα περνάμε καλά! Θα διασκεδάζουμε, θα λυπόμαστε, θα.... οτιδήποτε, κτλ, και παρεπιπτόντως θα δουλεύουμε. ” Γι αυτό φαίνεται με αγαπούσαν πολύ οι άνθρωποι του συνεργείου. Είναι ένας τρόπος επαφής αυτός που τον αισθάνομαι, δεν τον κάνω επίτηδες. Εγώ τη μισή μου ζωή την έχω ζήσει με τη γυναίκα μου, το γιο μου και την άλλη μισή με τους ηθοποιούς και τους τεχνικούς της τηλεόρασης. Μισή ζωή από εδώ, μισή ζωή από εκεί.

Retromaniax: Πώς φτιάχνονταν οι τίτλοι έναρξης και λήξης των τηλεοπτικών σειρών τα πρώτα χρόνια της τηλεορασης;

K.Λ.: Είχαμε ένα μικρό στατίφ, σαν τους πίνακες που έχουν τα παιδιά δηλαδή, και βάζαμε πάνω κάτι μαύρες καρτέλες, που είχαν γραμμένους τους τίτλους με αυτοκόλλητα. Έχω κολλήσει εγώ τέτοιους τίτλους... Και εναλάσσαμε τη μία καρτέλα μετά την άλλη. Μετά είχαμε βάλει το ρολό, το οποίο βέβαια έφευγε δεξιά-αριστερά....

"Ο δρόμος" (1977-1980)

Retromaniax: Θυμάστε πώς ξεκίνησε ο “Δρόμος”;

K.Λ.: Ο Κώστας ο Πρετεντέρης ήταν ένας πάρα πολύ έξυπνος άνθρωπος, πάρα πολύ ταλαντούχος άνθρωπος και εξαιρετικά ευέλικτος. Έμαθα ότι με ζητάει. Τον επισκεύθηκα “Με ζήτησες;”, λέει “Ναι”. Του λέω: “Μου είπε η Άννα (η γυναίκα του, μητέρα του Γιάννη δηλαδή) ότι σκέφτεσαι να κάνουμε μαζί μια σειρά που σχεδιάζεις”. Εγώ μόλις είχα τελειώσει την “Γαλήνη”. Μου λέει: “Γράφω μια ιστορία με έναν κορμό και γύρω-γύρω” (πώς είναι στα λούνα παρκ που είναι ένας στύλος και πιάνονται και γυρνάνε όλοι γύρω-γύρω; Αυτός ήταν κι ο ΅΅Δρόμος΅΅ Δυό ήρωες ΅΅Ο Νικος και η Μάρθα΅΅ η οικογένεια και γύρω της οι δορυφόροι: συγγενείς, φίλοι, μαγαζάτορες, η γειτονιά, κτλ). “Εγώ αυτό ξέρω να κάνω και αυτό θα κάνω. Θέλω να βγάλουμε μια ανθρώπινη πλευρά στα πράγματα”.

Από ένα γύρισμα του ''Δρόμου''

Retromaniax: Θυμάστε καθόλου τις ιστορίες της σειράς;

K.Λ.: Ηταν μία ιστορία, του Ρίζου και της Καραγιάννη, η βασική υπόθεση, μία ιστορία της θείας τους που την ενσάρκωνε η Μαρίκα Νέζερ, η ιστορία του Ντίνου Καρύδη και της Μαρίας Ιωαννίδου και κάποιες ακόμα που δεν θυμάμαι αναλυτικά τώρα... Του καθενός του συνέβαινε “κάτι” και αυτό το “κάτι” ήταν ένα είδος, ας πούμε “κουτσομπολιού της αυλής”. Ήρθε η τάδε και μου είπε αυτό και το άλλο, τσακώθηκαν και αύριο δεν θα ξανάρθει - τελείωσε η ιστορία της. Βάζουμε μια άλλη ιστορία, τυχαίνει στον ήρωα κάτι διαφορετικό. Ήρθε ο άλλος και του πέταξε μια πέτρα ξέρω γω. Θέλω να πω, αυτά τελειώνουν γρήγορα, μπορείς να τα τελειώσεις γρήγορα, είναι δηλαδή εύπλαστα πράγματα, τα οποία τα μεταβάλλεις ή τα τελειώνεις γρήγορα. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις σειρές του κόσμου. Αυτά μεταβάλλονται από το ποια είναι η ιστορία του τάδε και του τάδε. Αυτήν εξελίσεις. Παράδειγμα στη γνωστή “Δυναστεία”, μιά τεράστια Αμερικάνικη επιτυχία. Στο τέλος της 5ης σεζόν που ήταν το τελευταίο επεισόδιο, μπήκαν οι τρομοκράτες από τα παράθυρα πυροβολώντας και έπεσαν όλοι ξεροί! Γιατί, τι ήταν; Στην πραγματικότητα είπαν: “Πόσα θες εσύ την επόμενη σεζόν;”, “10”, “Έξω εσύ, πεθαίνεις!”, “Εσύ πόσα;”, “Εγώ θέλω 5”, “Μάλιστα, εσύ είσαι τραυματισμένος και σε χτυπούν στο πόδι”.

Retromaniax: Πώς ήταν σαν συνεργάτης ο Κώστας Πρετεντέρης; Ποιες είναι οι αναμνήσεις σας;

K.Λ.: Καταπληκτικός, ένας φίνος άνθρωπος, εγώ τον αγαπούσα πάρα μα πάρα πολύ... Και βέβαια έχω και μια δυσάρεστη ανάμνηση. Όταν ήταν στο νοσοκομείο, αποφασίσαμε να μπούμε στο δωμάτιό του να τον δούμε (μόλις τον είχαν βγάλει από το χειρουργείο) ο Δημήτρης ο Νικολαίδης κι εγώ. Και μπαίνουμε στο δωμάτιο κάνουμε τους χαρούμενους (βέβαια, έχουμε μάθει ότι είναι πολύ δύσκολη η κατάστασή του): “Κωστάκη, τι κάνεις;” του λέμε και τι μας απαντά αυτός; “Είδατε πώς με έκαναν, σαν πλυντήριο με έχουν κάνει” (είχε τα σωληνάκια κτλ, δεν είχε βγει πάνω από 5 λεπτά από το χειρουργείο). Δεν το ʽχανε το χιούμορ του και την εξυπνάδα του σε μια πολύ δύσκολη στιγμή. Για φανταστείτε να σας βγάλουν 5 λεπτά από το χειρουργείο, να έχετε κάνει μια εγχείρηση δύσκολη, αστεία θα λέτε; Όχι βέβαια...

Retromaniax: Όταν έφυγε από την ζωή ο Κώστας Πρετεντέρης, δεν υπήρχε η σκέψη αρχικά να σταματήσει η σειρά; Πώς και αποφασίστηκε να συνεχιστεί;

K.Λ.: Από την εταιρία, την Αστήρ TV, αλλά και από την ΥΕΝΕΔ φυσικά. Θα το πετάγανε; Αυτό είχε επιτυχία, είχε διαφημίσεις. Ποιος πετάει την “καλή την φέτα το ψωμί”; Έφερνε χρήματα. Και μας είπαν “Κάντε κάτι”. Και ξεκίνησα να γράφω εγώ, έγραφαν άλλοι, μέχρι που κάποια στιγμή ανακατεύτηκε ο Τάκης ο Χατζηαναγνώστου που είχε γράψει και την “Γαλήνη” και του είχαν εμπιστοσύνη και έτσι προχώρησε η σειρά για αρκετό καιρό, μέχρι που κάποια στιγμή κόπηκε...

Retromaniax: Η σειρά τελείωσε;

K.Λ.:Δεν τελείωσε, νομίζω ότι ήταν πολιτικοί οι λόγοι που σταμάτησε.

Retromaniax: Πάντως, δόθηκε ένα κλείσιμο στη σειρά...

K.Λ.: Κάποια στιγμή, πήραμε την παραγγελία “Κόφτε το, δεν πάει άλλο”.

Retromaniax: Το γνωρίζατε πάντως και δώσατε ένα τέλος στη σειρά...

K.Λ.: Αυτές ήταν σειρές που δεν σταματούσαν πουθενά, με τη δυνατότητα, “τρία επεισόδια ακόμα, ΅΅τελειώστε το, διότι...” Όταν διηγείσαι, την ιστορία αυτού, την ιστορία του άλλου, κοκ, σε ένα - δύο επεισόδια τελειώνεις την ιστορία αυτών, μετά παντρεύτηκαν αυτοί, μετά χώρισαν εκείνοι, μετά τον άλλον τον πλάκωσαν στις καρπαζιές και ο άλλος πέθανε. Τρία επεισόδια είναι αυτή η ιστορία, τακ - τακ - τακ, το τελειώνεις.

Retromaniax: Είχε καθόλου εξωτερικά γυρίσματα “Ο δρόμος”; Γυρίζατε καθόλου σε φιλμ;

K.Λ.: Βέβαια!, Σε φιλμάκι 16 χιλιοστών. Όχι όλο σε βίντεο, αλλά και σε 16 χιλιοστών φιλμ.

Retromaniax: Αλλά ήταν λίγα τα εξωτερικά γυρίσματα...

K.Λ.: Ουσιαστικά, το μεγάλο, το βασικό ντεκόρ, η αυλή, ήταν ντεκόρ, μέσα στο στούντιο.

Retromaniax: Αυτά τα φιλμάκια πετιόντουσαν στη συνέχεια, δηλαδή αφού γινόταν το μοντάζ;

K.Λ.: Ναι.

Retromaniax: Πάντως, η κα. Ρένα Θεολογίδου είχε βρει κάποια μικρά αποσπάσματα της σειράς και τα είχε δείξει το 1991 στο “Σήριαλ των σήριαλ”...

K.Λ.: Μπορεί να υπάρχουν κάποια υπόλοιπα επεισοδίων στην ΕΡΤ. Ίσως και στο αρχείο του παραγωγού Γιώργου Ράλλη.

Retromaniax: Είχε γυριστεί και ένα αφιέρωμα για το πώς προετοιμαζόταν η νέα σειρά της ΥΕΝΕΔ “Ο δρόμος” το 1977. Το θυμάστε καθόλου;

K.Λ.: Ασφαλώς, η προετοιμασία του “Δρόμου”. Το είχα κάνει όλο κινηματογραφημένο σε ασπρόμαυρο φιλμ 16 χιλιοστών. Δηλαδή ξεκίνησα από τότε που έφερναν μέσα στο στούντιο τα καδρόνια και μετά έβαφαν τα τελάρα και μετά κάρφωναν τα τελάρα, κτλ.

Kώστας Λυχναράς και Κώστας Πρετεντέρης στην προετοιμασία του "Δρόμου"

Retromaniax: Αυτό προβλήθηκε τη μία εβδομάδα και την επόμενη εβδομάδα ξεκίνησε η σειρά...

K.Λ.: Ακριβώς. Ερχόταν κάθε δύο μέρες ένας που τραβούσε σε φιλμ πώς έχει εξελιχθεί η κατασκευή του σκηνικού, από αυτά τα ξύλα που ξεφόρτωσαν, φτιάχτηκε το εξής τελάρο. Μετά από δύο μέρες, στο τελάρο είχαν προστεθεί αυτά, κοκ. Η ανάπτυξη του σκηνικού χώρου με τους ηθοποιούς και τους συντελεστές της σειράς.

 

[tsalk]

Η δεκαετία του 1980

Retromaniax: Το 1981 έγινε η αλλαγή της διοίκησης της ΕΡΤ και κάποιοι σκηνοθέτες βρέθηκαν ξαφνικά εκτός τηλεόρασης. Πόσο επηρεάστηκε η δουλειά σας από αυτή την αλλαγή;

K.Λ.: Δεν επηρεάστηκε, γιατί έκανα την εξής εξήγηση με τον Νίκο Αλευρά, τότε διευθυντή τηλεόρασης και τον Ροβύρο Μανθούλη, τότε διευθυντή προγράμματος. Είπα λοιπόν: “Εμένα δεν με ενδιαφέρει ποιό κόμμα είναι στην εξουσία. Εγώ θέλω όλους τους θεατές να βλέπουν τα έργα μου. Τους “θέλω” για να κάνω ακροαματικότητα. Πείτε μου εσείς τι θέλετε να κάνω” και έτσι έγινε. “Βρες μας κάτι εσύ” μου είπαν και τους απάντησα: “Θα σας προτείνω να μεταφέρουμε στη τηλεόραση ένα μυθιστόρημα που θα γλύφετε τα δάκτυλά σας - τον “Ρόκκο Χοϊδά”. Θέλετε”; (εμένα μου άρεσε πολύ το βιβλίο) “Πολύ ωραία…” μου είπαν.

Retromaniax: “Το ξεκίνημα της φωτιάς – Ρόκκος Χοϊδάς” (1982) ήταν όντως μία από τις πρώτες τηλεοπτικές παραγωγές με πολιτικό περιεχόμενο που εγκρίθηκαν από τη νέα διοίκηση της ΕΡΤ το 1982. Μεγάλη παραγωγή και προσεγμένη. Τι θυμάστε από αυτή τη σειρά;

K.Λ.: Ο “Ρόκκος Χοϊδάς” ήταν ένα έργο του Τάσου Βουρνά, ο οποίος ήταν ο ιδεολόγος αριστερός *χωρίς παρωπίδες*, χωρίς τίποτα, ευθύς. Όταν τον γνώρισα εγώ ήταν σπανός. Και ήταν σπανός γιατί: Διότι όταν έκαναν “ντου” τα Ρώσικα τανκς στην Ουγγαρία, τον ξύπνησαν στις 2 η ώρα τη νύχτα και του είπαν: “μπήκαν τα Ρώσικα τανκς στην Ουγγαρία” και αυτός απάντησε “λέτε ανοησίες” και ξανάπεσε να κοιμηθεί. Και το πρωί ξύπνησε σπανός. Ήταν λοιπόν εισηγητής κειμένων σε ένα αριστερό βιβλιοπωλείο που υπάρχει, πολύ σημαντικός άνθρωπος. Του ζήτησα ένα χαρτάκι, “ότι εσύ μου εμπιστεύεσαι το βιβλίο σου…. κτλ”. Εντάξει. Και μετά από μήνες μου λέει: “Ήρθαν όλοι οι συνοδοιπόροι μου και μου είπαν: τι τον θες αυτόν, αυτός ο οποίος ... και σε καρφώσαν, κτλ... Και τους απήντησα ως εξής (για να μην σου φτάσει από πουθενά άλλού η πληροφορία): Εγώ τον ξέρω τον Κώστα Λυχναρα από την αρχή που ξεκίνησε την καριέρα του. Ποτέ δεν ανακατεύτηκε με πολιτικά και με κομματικά. Δράματα έφτιαχνε, κωμωδίες έφτιαχνε, περιπέτειες έφτιαχνε και γι αυτό και τον εμπιστεύτηκα”. Αυτό απήντησε στους συντρόφους του. Ο κάθε ένας έχει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, δικαίωμά του.

Retromaniax: Τι θυμάστε από την τηλεοπτική σειρά “Η παρέα” (1982) ;

K.Λ: “Η παρέα” ξεκίνησε από μία ιδέα που είχα, ένα είδος επαγγελματικού προσανατολισμού. Να είναι μια ομάδα νέων παιδιών, τελειοφοίτων του πανεπιστημίου και του πολυτεχνείου, τα οποία θα είχαν μεταξύ τους συνδέσμους φιλικούς, συναισθηματικούς, σεξουαλικούς και που θα έχουν παράλληλα τους προβληματισμούς για το τι θα γίνει και τι θα κάνουν στην υπόλοιπη ζωή τους. Έτσι και έγινε, με ιστορίες που έμπλεκαν τις μεταξύ τους σχέσεις. Αυτή ήταν η βάση της σειράς.

Retromaniax: Πώς αποφασιζόταν εκείνα τα χρόνια ο αριθμός επεισοδίων των τηλεοπτικών σειρών που γυρίζονταν;

K.Λ.: Υπήρχε κάτι ΅σταθερό΅ ας πούμε. Δέκα τρία ʽ13ʼ επεισόδια των 45 ʽ ή 30΄ λεπτών με το εξής τίμημα ΅τάδε΅…..γιά κάθε ανάθεση. Ποιός είχε ανακαλύψει αυτή τη βλακώδη πατέντα μου είναι άγνωστο. Στη σύμβαση που υπέγραφε ο παραγωγός με τον σταθμό υπήρχε και “τράτο”: “Αν το επεισόδιο ήταν 3 λεπτά μείον, θα παίρνει αντίστοιχα λιγότερα χρήματα από το συμφωνηθέν αντίτιμο. Έχουμε ορίσει ότι θα παίρνεις για κάθε επεισόδιο 100 δραχμές, ας πούμε, αν είναι 3 λεπτά μικρότερο, σου κόβουμε από τα χρήματα. Ούτε μεγαλύτερη διάρκεια, γιατί υποτίθεται ρίχνει έξω το πρόγραμμα του σταθμού. Αυτά είναι τρίχες κατσαρές. Είναι εφευρέσεις χωρίς νόημα και αναρωτιέμαι γιατί 13 επεισόδια και όχι 23 ή 33 ή 43……. τρίχες κατσαρές!

"Οι Ιερόσυλοι" (1983)

Retromaniax: “Οι Ιερόσυλοι” - Θεωρείται η σειρά με την μεγαλύτερη θεαματικότητα που έγινε ποτέ στην Ελληνική τηλεόραση...

K.Λ.: Ήταν μια επιτυχία τεράστια. Είχα βάλει στοίχημα με τον συγχωρεμένο τον Θάνο τον Λειβαδίτη να ξεπεράσουμε την μεγάλη θεαματικότητα του “Αγνώστου Πολέμου”, το 77% που είχε κάνει τότε, τα πρώτα χρόνια της τηλεόρασης.. Βάλαμε στοίχημα και μετατρέψαμε 4 επεισόδια, το 12, 13, 14 και 15 αν θυμάμαι καλά. Τους βάλαμε δηλαδή στοιχεία που προκαλούσαν μεγάλο ενδιαφέρον και πιάσαμε το 82% θεαματικότητα. Είχαμε γίνει το πρώτο θέμα σε εφημερίδες και περιοδικά με πρωτοσέλιδα. Βέβαια ήταν και πολύ ενδιαφέρον το θέμα, μια πολύ ενδιαφέρουσα πραγματική ιστορία...

Κώστας Λυχναράς, Θάνος Λειβαδίτης και Αλέκος Μάνεσης στα Μετέωρα

Retromaniax: Θυμάστε κάτι από τα γυρίσματα των “Ιερόσυλων”;

K.Λ.: Στα γυρίσματα των “Ιερόσυλων” στην Καλαμπάκα, στο σημείο που προσπαθεί να διαφύγει ο ένας από την σπείρα, ο Ιωακειμίδης, τον κυνηγάει, μιά μεγάλη δύναμη της αστυνομίας. Ζήτησα τότε από τον αξιωματικό των ΕΚΑΜ στην Καλαμπάκα να μου κάνει τη χάρη να στήσει ένα μπλόκο για να τραβήξουμε κάποια πλάνα ότι, δήθεν, ψάχνουμε να τον βρούνε. Πράγματι, στήνεται το μπλόκο, εμείς από πάνω παρακολουθούσαμε και τραβούσαμε τα πλάνα που θέλαμε. Πλησίαζαν, λοιπόν, διάφοροι επισκέπτες των Μετεώρων με τα αυτοκίνητά τους και οι αστυνομικοί τους σταματούσαν στο δήθεν μπλόκο, ενώ παράλληλα τους ζητούσαν συγνώμη για την ταλαιπωρία των 2-3 λεπτών, “γυρίζουν μια ταινία” τους έλεγαν. Κάποια στιγμή, βλέπουμε αυτοκίνητα που πλησίαζαν να σταματούν να κάνουν όπισθεν και να φεύγουν! Αφού τελείωσαν τα πλάνα που θέλαμε να γυρίσουμε, με πλησιάζει ο αξιωματικός και μου λέει “πλάκα θα είχε να ανακαλύπταμε και τίποτα παράνομο, όπως ναρκωτικά ή τίποτα άλλο”. Θα σε κάναμε και ευεργέτη της αστυνομίας!

Retromaniax: Ξέρετε αν “Οι Ιερόσυλοι” σώζονται στο Αρχείο της ΕΡΤ;

K.Λ.: Η σειρά δεν υπάρχει στην ΕΡΤ.

Retromaniax: Δεν είναι εντυπωσιακό ότι η σειρά αυτή, η οποία ήταν μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ΕΡΤ (ΕΡΤ2), δεν υπάρχει πια στο Αρχείο της; Υπήρχε για ένα - δύο χρόνια και χάθηκε μετά το 1985/86... (είχε προλάβει να προβληθεί επίσημα στον Καναδά το 1985)

K.Λ.: Λοιπόν, ακούστε αυτή την ιστορία: Ήμασταν με τον Θάνο Λειβαδίτη στην Πλατεία Κολωνακίου και πίναμε καφέ και έρχεται ένας τύπος, μεγάλος άνθρωπος και χαιρετά τον Θάνο με τον οποίο γνωρίζονταν. Ο Θάνος με συστήνει στον άνθρωπο, λέγοντας “μαζί με τον Κώστα κάνουμε τους “Ιερόσυλους”...” Και τι μας απαντά ο άνθρωπος; “Α ρε παιδιά, σκίζετε μʼ αυτό το σήριαλ!” Αυτός ο άνθρωπος ήταν καπετάνιος σε ένα καράβι που έκανε τη διαδρομή Χονγκ Κονγκ - Λος Άντζελες. Αυτοί οι άνθρωποι ταξιδεύουν 2-3 χρόνια, στην συνέχεια έρχονται πίσω, κάθονται κανένα εξάμηνο με την οικογένεια και ξαναμπαρκάρουν. Ο συγκεκριμένος έλειπε τα 3 τελευταία χρόνια και είχε γυρίσει μόλις μια βδομάδα πριν. Τον ρωτάμε με περιέργεια που ξέρει για το σήριαλ, μας απαντά ότι τους το έφερναν και το έβλεπαν στο καράβι και μάλιστα μας διηγήθηκε μια σκηνή από κάποιο επεισόδιο που δεν είχε ακόμα προβληθεί στην εληνική τηλεόραση! Είχαμε παραδώσει εμείς 4-5 επεισόδια στο κανάλι...

Aπό την δίκη των "Ιερόσυλων"

Retromaniax: Γνωρίζετε ότι η σειρά επαναλήφθηκε από 2 Ελληνικούς περιφερειακούς σταθμούς της Θεσσαλονίκης το 1996 με την ονομασία “Οι Αρχαιοκάπηλοι”;

K.Λ.: Πληροφορήθηκα αυτό το γεγονός, κάποιος μας το είπε και ψάχναμε να βρούμε τι συνέβη. Βρέθηκε ένα εργαστήριο που το είχε μεταγράψει και είχε αλλάξει τον τίτλο. Νομίζω είχε προβληθεί από ένα κανάλι της Θεσσαλονίκης που λεγόταν “Ωμέγα TV”...

Retromaniax: Βέβαια το “καλό” της ιστορίας είναι ότι επειδή τα έκλεβαν, κάποια πράγματα όπως αυτό σώθηκαν, έστω και με αλλαγμένο τον τίτλο... Ποια ήταν η επόμενη δουλειά σας;

K.Λ.: Μετά έκανα την εκπομπή “...ήντα και κάτι” το 1985, ήταν μια εκπομπή που αφορούσε τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας και το είχα κάνει αυτό για την ψυχή της μάνας μου και του πατέρα μου. Περιελάμβανε συμβουλές και κουβέντες και ήταν πατροναρισμένη από το τμήμα της τρίτης ηλικίας του Υπουργείου Πρόνοιας από το οποίο ζητούσαμε συμβουλές και κατευθύνσεις που τις μεταφέραμε στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας. Το κάθε επεισόδιο τελείωνε με ένα μικρό γλέντι στα διάφορα ΚΑΠΗ που πηγαίναμε και το οποίο διργάνωναν οι ίδιοι οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας και περνούσαν καλά. Μετά από αυτό καθιερώθηκαν και οι εκδρομές των ΚΑΠΗ. Προβλήθηκαν 16 εκπομπές και η σειρά μεταδόθηκε από την ΕΡΤ2.

Retromaniax: Την ίδια περίοδο προβαλλόταν και το “Πες το και θα γίνει”;

K.Λ.: Ναι, το “Πέστο και θα γίνει” στην ΕΡΤ2 και αυτό, με τις διάφορες συναντήσεις - επιθυμίες που πραγματοποιούσαμε. Μετά από επιθυμίες παιδιών είχαμε συναντήσει τον Πάπα, τον Μαραντόνα την Raffaella Carra τον Fenterico Felini και πολλούς άλλους. Τα γράμματα που λαμβάναμε ήταν χιλιάδες που μας ζητούσαν διάφορα περίεργα πράγματα, πχ “Πώς είναι η Αλίκη Βουγιουκλάκη;” για παράδειγμα και έτσι φτάσαμε κάποιες φορές να “φορούμε” εμείς κάποιες επιθυμίες στα παιδιά. Πηγαίναμε να δούμε τον Πάπα, ή στην Βενετία στα Μουράνο και πήραμε μαζί μας ένα κοριτσάκι, την κόρη της μακιγιέζ της εκπομπής, να κάνει την αεροσυνοδό. Αυτό το είχα φτιάξει σαν μια “λογική” εξέλιξη: να βάλω τον ειδικό να το κάνει και μετά έβαζα το παιδί να κάνει το ίδιο, θέλοντας να δείξω ότι χρειάζεται εξειδίκευση και πρέπει να σπουδάσεις για να το κάνεις αυτό το επάγγελμα Έτσι, έβαλα την μικρή στο πήγαινε - έλα να κάνει την αεροσυνοδό, να σερβίρει δηλαδή καφέδες και να μοιράζει φαγητά και από πίσω της η κανονική αεροσυνοδός συμπλήρωνε ό,τι έλειπε. Συνολικά κάναμε 58 εκπομπές.

Retromaniax: “Τρεις κι ο κούκος” – Η επόμενη δουλειά σας, τεράστια επιτυχία...

K.Λ.: Πραγματικά ήταν μεγάλη επιτυχία, αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο και γυρίσαμε 26 επεισόδια.

Hθοποιοί και συντελεστές της σειράς "Τρεις κι ο κούκος"

Retromaniax: Θυμάστε αν η αρχική συμφωνία με την ΕΡΤ ήταν για 13 επεισόδια; Οι σειρές έπαιρναν έγκριση για άλλα 13 επεισόδια μετά την επιτυχία τους;

K.Λ.: Ξεκινούσαμε για 13 επεισόδια και όταν κάτι είχε επιτυχία, παίρναμε παράταση για άλλα 13 επεισόδια.

Retromaniax: Το “Μην μου γυρνάς την πλάτη” το γυρίζατε παράλληλα με το “Τρεις κι ο κούκος“;

K.Λ.: Όχι, μετά.

Retromaniax: Πώς καθοριζόταν ποιος σταθμός (ΕΡΤ ή ΕΡΤ2) θα πρόβαλε την κάθε σειρά;

K.Λ.: Η παραγωγός εταιρία έκανε την πρόταση με το κόστος και των αριθμό των επεισοδίων και έτσι γινόταν η συμφωνία ή όχι με το κανάλι.

Retromaniax: Από τις 3 σειρές που γυρίσατε με τον Γιώργο Κωνσταντίνου, ξεχωρίζετε κάποια και γιατί;

K.Λ.: Το “Τρεις και ο κούκος” μου άρεσε περισσότερο, τα άλλα ήταν λίγο “φασόν”, ήταν έξυπνα πράγματα, αλλά ο “Κούκος” που ήταν και το πρώτο μου άρεσε περισσότερο.

Retromaniax: Ο Γιώργος Κωνσταντίνου πώς ήταν σαν συνεργάτης;

K.Λ: Με τον Γιώργο δουλέψαμε πολύ. Δεν ήταν μόνο οι τρεις σειρές που προαναφέραμε, υπάρχουν και ένα σωρό άλλα. Για τον Γιώργο, εγώ πιστεύω ότι δυστυχώς έκανε μια μεγάλη θα το έλεγα “παράλειψη” στην ζωή του: δεν πήγε στο Εθνικό Θέατρο να παίξει κλασσικούς ρόλους. Πολύ μεγάλος ηθοποιός, μα πάρα πολύ μεγάλος ηθοποιός, ο οποίος “συμπαρασύρθηκε” στο εμπορικό θέαμα. Καλά έκανε ο άνθρωπος, αλλά “χρέος” θα είχε στον εαυτό του και στους άλλους να παίξει και κάποιους κλασσικούς ρόλους.

Όπως έκανε ο Θανάσης Βέγγος, ο οποίος τελικά δικαιώθηκε. Δικαιώθηκε εξʼ αιτίας του Γιώργου του Μιχαηλίδη, του Ντίνου του Κατσουρίδη, οι οποίοι τον “ανάγκασαν” να κάνει ορισμένες πολύ σημαντικές ταινίες και του Γιώργου του Λαζαρίδη, που του έδωσε το θεατρικό έργο “Ο Τρελός του λούνα παρκ”. Ο Γιώργος ο Μιχαηλίδης τον κατέβασε στην Επίδαυρο. Μεγάλη υπόθεση! Γιατί ήταν ένας άνθρωπος, ο οποίος έπρεπε να δικαιωθεί... Ή ο Ντίνος ο Κατσουρίδης που τον έβαλε και έκανε το “Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση;”, αυτή την καταπληκτική ταινία. Αν αυτοί δεν επέμεναν, ο ίδιος δεν θα τα έκανε...

Πιστεύω λοιπόν ότι και ο Γιώργος ήταν και είναι πολύ μεγάλος ηθοποιός. Το απέδειξε και φέτος με την παράσταση που έκανε που ήταν πολύ σημαντική, τον “Αμπιγιέρ”. Πολύ μεγάλος ηθοποιός! Να σας πω όταν ανεβάζαμε στο θέατρο με τον Αλέκο (Σακελλάριο) τα “Χτυποκάρδια στο θρανίο”, η σκηνή με το προφιτερόλ; Μας είχε φύγει η ψυχή στο γέλιο, τον άτιμο...! Καμία σχέση με αυτό που βλέπετε στο φιλμ - καμία σχέση!

 

[tsalk]

Η δεκαετία του 1990

Retromaniax: Ήσασταν από τους πρώτους συνεργάτες του MEGA στο ξεκίνημα του σταθμού. Μιλήστε λίγο για αυτό...

K.Λ: Ανήκω στην ομάδα των 4-5 ανθρώπων που δουλέψαμε πολύ γιά τη δημιουγία του MEGA. Δηλαδή, ο Κώστας Γιαννίκος στο πρόγραμμα μαζί με τον Τζώνη Καλημέρη, ο Αλέξης Σκαναβής, ο οικονομικός διευθυντής του σταθμού, ο Ιάσων Μοσχοβίτης, διευθυντής ειδήσεων και εγώ επικεφαλής σκηνοθέτης ειδήσεων, αλλά και εκπαιδευτής όλων των παρουσιαστών, των δημοσιογράφων (εξαιρουμένης της Λιάνας Κανέλλη η οποία είχε εμπειρία από την ΕΡΤ). Ήταν όμως και όλοι οι άλλοι, ο Νίκος Χατζηνικολάου, ο Γιάννης Πρετεντέρης, κοκ. Και ήμουν και εκπαιδευτής όλης της σκηνοθετικής ομάδας που άφησα πίσω μου στον σταθμό όταν πια έφυγα, τρία χρόνια μετά...

O Kώστας Λυχναράς στο studio του Mega Channel

Retromaniax: Τι σας οδήγησε στο να ξαναγυρίσετε τις “Σκοτεινές δυνάμεις” για λογαριασμό του MEGA το 1990 (“Φόνος χωρίς ταυτότητα”); Ήταν επιθυμία δική σας ή του σταθμού;

K.Λ.: Το MEGA στο ξεκίνημά του έπρεπε να πλαισιωθεί με πρόγραμμα. Τα ειδησεογραφικά ήταν εντάξει, τα διαφημιστικά εντάξει. Τότε προτείνω στον Κώστα Γιαννίκο που ήταν υπεύθυνος του προγράμματος, ένα σήριαλ που ετοίμαζα για την ΕΡΤ με παραγγωγό τη Λιάνα Πατέρα, το οποίο θα είναι έτσι, κι έτσι... Και μου λέει “Είσαι καλά; Εδώ, εσύ είσαι του καταστήματος και θα πας να το δώσεις το καινούργιο σου σήριαλ κάπου αλλού;” Έτσι τελικά ο ΅Φόνος χωρίς ταυτότητα΅ πήγε στο MEGA.

Retromaniax: Πώς και επιλέξατε, από όλες τις παλιές σας τηλεοπτικές δουλειές, τη συγκεκριμένη (το “Σκοτεινές Δυνάμεις”) για να την ξαναγυρίσετε;

K.Λ: Μου άρεσε αυτό το σήριαλ σαν ιστορία πάρα πολύ και βέβαια είναι διαφοροποιημένο τελείως. Στη βασική του δομή πρωταγωνιστεί αυτή η περίεργη γυναίκα που την ενσάρκωσε η Τασία Πανταζοπούλου στις “Σκοτεινές Δυνάμεις” και στον “Φόνο χωρίς ταυτότητα” την ενσάρκωσε η Μάρθα Βούρτση.

Retromaniax: Το σενάριο και οι διάλογοι διατηρήθηκαν στο ακέραιο;

K.Λ: Φυσικά. Η βασική πλοκή είναι η ίδια. Αυτό βέβαια ήταν με την έγκριση της χήρας του Σωτήρη Πατατζή, της οποίας ζήτησα την άδεια πριν το κάνω.

Retromaniax: Το 1994 γυρίσατε την “Οργή των θεών”, η οποία ήταν και η τελευταία τηλεοπτική δουλειά του Θάνου Λειβαδίτη, αλλά η οποία δεν ολοκληρώθηκε...

K.Λ: Σωστά, προβλήθηκαν 17 επεισόδια της σειράς από τον ΣΚΑΪ και αυτά από ένα σημείο και μετά όχι στην καθορισμένη ημέρα προβολής, δηλαδή τα πρόβαλαν αυτοί όποτε ήθελαν εξαιτίας κάποιας αναδιοργάνωσης στο πρόγραμμα εκείνη την εποχή, ενώ ήταν να γυριστούν 26 στο σύνολο. Αν θυμάμαι καλά, έβαλα και μοντάραμε τα επεισόδια που είχαμε ήδη γυρίσει, αλλά δεν είχαν ακόμα προβληθεί και είπα “αφήστε το εδώ, μέχρι να δούμε αν θα προβληθούν και αν θα πληρωθούμε”. Τελικά όμως δεν πληρωθήκαμε, επομένως δεν παραδόθηκαν τα επεισόδια από τον ΣΚΑΪ για να προβληθούν...

Retromaniax: Και έτσι η σειρά αυτή έμεινε ημιτελής και δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος είναι ο ένοχος...

K.Λ.: Έτσι είναι. Ποιος πήγε φυλακή και ποιος ήταν ο κακός, κτλ δεν αποκαλύφθηκε ποτέ στους τηλεθεατές.... Και δυστυχώς κανείς δεν θυμάται το φινάλε σήμερα.

Aπό την σειρά η "Οργή των Θεών"

Retromaniax: Δεν υπάρχει τρόπος η σειρά αυτή να επαναπροβληθεί; Σε ποιον ανήκουν τα πνευματικά δικαιώματα;

Κ.Λ.: Δεν ξέρω! Εταιρία παραγωγής ήταν η ORASIS, η οποία έχει διαλυθεί. Ανήκε σε κάποιους διαφημιστές που είχαν συνεννοηθεί με τον ΣΚΑΪ, άρα δεν υπάρχει πλέον και θέμα δικαιωμάτων...

Retromaniax: Από τις τρεις σειρές που γυρίσατε με τον Θάνο Λειβαδίτη, ξεχωρίζετε κάποια και γιατί;

K.Λ.: Αυτή που με ταλαιπώρησε περισσότερο - οι “Ιερόσυλοι”. Όχι ότι οι άλλες δεν με ταλαιπώρησαν και μένα και τον Θάνο και όλους μας, αλλά λόγω της μεγάλης επιτυχίας είναι αυτή που σου μένει. Γιατί όταν κάναμε την “Έκτη Εντολή” και γυρίζαμε στην Θράκη τραβήξαμε περισσότερα με τις λάσπες στον Έβρο. Βέβαια την “γουστάραμε” και εμείς λίγο την ταλαιπωρία!

Retromaniax: Τι θυμάστε από τον Θάνο Λειβαδίτη; Πώς ήταν σαν συνεργάτης;

K.Λ.: Ο Θάνος ήταν κάτι περισσότερο από συνεργάτης, ήταν φίλος. Πιστεύω ότι ήταν από τους τιμιότερους κατʼ αρχάς ανθρώπους (πριν από όλα) και από τους τιμιότερους καλιτέχνες. Πίστευε αυτό που έκανε, το έκανε με πάρα πολύ μεγάλη ειλικρίνεια και φερόταν πάρα πολύ σωστά σε όλους. Αν βρεθεί άνθρωπος να πει μισό κακό λόγο για τον συγχωρεμένο τον Θάνο, θα του βγάλω το μάτι! Ήταν εκπληκτικός άνθρωπος... Από τους τίμιους καλλιτέχνες, τους καθαρούς ανθρώπους...

Retromaniax: Στις σειρές που κάνατε με τον Θάνο Λειβαδίτη, αλλά και σε κάποιες άλλες ακόμα, έχουμε παρατηρήσει την παρουσία κάποιων ηθοποιών, με τους οποίους σχεδόν πάντα συνεργαζόσασταν. Αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια ονόματα, όπως Νίκος Γαλανός, Δημήτρης Ιωακειμίδης, Στέλιος Λιονάκης και Τάκης Βουλαλάς. Υπήρχε κάποιος ιδιαίτερος λόγος για τον οποίο επελέγατε να συνεργαστείτε με τους ηθοποιούς αυτούς σε αυτές τις σειρές;

K.Λ.: Κάποια ιδιαίτερη σχέση όχι, δεν υπήρχε, απλώς ήταν όλοι τους πάρα πολύ καλοί ηθοποιοί και τους εμπιστευόμουν στα γυρίσματα. Οι συγκεκριμένοι μάλιστα μάθαιναν εύκολα το κείμενο και έτσι δεν μας “κρεμούσαν” στα γυρίσματα και δεν είχαμε καθυστερήσεις, όπως συνέβαινε με άλλους ηθοποιούς... Ταυτόχρονα, στις δουλειές που κάναμε με τον Θάνο Λειβαδίτη υπήρχε πάντα ένας βασικός συντελεστής, ο Αλέκος Μάνεσης, που ήταν ο βασικός οπερατέρ.

Οι πιο πρόσφατες δουλειές

Retromaniax: Λίγα χρόνια μετά ακολούθησε το “Κωνσταντίνου και Ελένης”. Τι θυμάστε από τη σειρά αυτή;

K.Λ.: Στο “Κωνσταντίνου και Ελένης” ο ρόλος του Κωνσταντίνου είναι τέτοιος, ένα κολλημένος, ένας παλιομοδίτης, κτλ και σαν εμφάνιση (όχι πως είναι έτσι ο άνθρωπος!), ενώ ο ρόλος της Ελένης είναι μια ελεύθερη γυναίκα, μιά “αλήτρω” θα λέγαμε. Στα πρώτα επεισόδια λοιπόν αποφασίσαμε η Ελένη να βρίζει λιγάκι μπροστά του {δεν είχε αντίρρηση ο άνθρωπος}. Η Ράντου βέβαια είχε τις αντιρρήσεις της για το κατά πόσο μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο αποδεκτό από τον κόσμο. Της λέω “θα το πάμε λιγάκι, αν δούμε ότι ενοχλεί, θα το “τραβήξουμε” πίσω και δεν θα ξαναβρίσεις. Πολύ απλά”. Και πιάνει το “άτιμο”...! Και επεισόδιο στο επεισόδιο, φτάσανε μετά να λένε “βρε κολλημένε, βρε έτσι, βρε αλλιώς”.

Retromaniax: Και “Το καφέ της Χαράς” (2003);

K.Λ.: Στο “Καφέ της χαράς” έκανα τα πρώτα 30 επεισόδια, γιατί μετά κουράστηκα και δεν ήθελα να συνεχίσω. Ήταν μια πολύ ωραία συνεργασία με τον Χάρη Ρώμα και με την Αννα Χατζησοφιά, αλλά δυστυχώς κουράστηκα πάρα πολύ. Ήταν από τις πολύ κουραστικές δουλειές που έχω κάνει, γιατί ενώ είναι γυρισμένο σε βίντεο, δεν είχε ούτε μια μέρα σε στούντιο - όπως και “Οι Ιερόσυλοι”. “Οι Ιερόσυλοι” γυρίστηκαν σε βίντεο, αλλά ποτέ σε στούντιο, το ίδιο και το ΅Καφέ της χαράς΅. Ούτε ένα πλάνο στο στούντιο, όλο έξω σε φυσικούς χώρους, πράγματα για τότε πολύ δύσκολα, σχεδόν αδιανόητα.

Retromaniax: Επομένως, το κοστολόγιο της σειράς ήταν αυξημένο;

K.Λ.: Βέβαια και πληρωνόταν παραπάνω από το σταθμό. Ειδικά οι δουλειές που είχαν πολλά εξωτερικά γυρίσματα ανέβαζαν το κόστος, γιατί έπρεπε να πληρωθούν σπίτια, μαγαζιά και άλλοι χώροι, που ενοικιάζονταν και 1000 πράγματα παραπάνω. Τα εξωτερικά γυρίσματα ήταν άλλωστε και δυσκολότερα για να τα κάνεις...

Retromaniax: Οι νέες δουλειές έχουν τη “δυσκολία” των εξωτερικών γυρισμάτων;

K.Λ.: Τώρα τα γυρίσματα των νέων σειρών έχουν γίνει αφόρητα, από άποψη κούρασης γιατί έχεις να γυρίσεις σκηνή 10 δευτερολέπτων εδώ, άλλη σκηνή 20 δευτερολέπτων κάπου αλλού, σε άλλο χώρο. Δεν θα μπορούσα εγώ να δουλεύω έτσι, να τρέχεις από δω και από κει. Έχει “βιομηχανοποιηθεί” βέβαια το πράγματα αλλά......

 

[tsalk]

Η πορεία του Κώστα Λυχναρά και η άποψή του για θέματα που αφορούν την τηλεόραση

Retromaniax: Η πορεία σας είναι πραγματικά πάρα πολύ μεγάλη...

K.Λ.: Είναι όντως πάρα πολύ δουλειά. Το έκανα επειδή μου έκανε κέφι, δεν μου έβαλε κανείς το πιστόλι στον κρόταφο... Μου έκανε κέφι και μου αρέσει. Εξʼ ου και ο γιος μου “έπεσε κάτω από τη μηλιά”! Είναι δημιουργική δουλειά, ευχάριστη και δημιουργική. Να συνδέεσαι με ηθοποιούς, να φτιάχνεις και να στήνεις καταστάεις.

Θυμάμαι ήταν ένας συνάδελφος σκηνοθέτης στο Μόναχο στην ZDF που έκανε μια αθλητική εκπομπή και πήγα να χαζέψω εκεί. Αρχίσαμε να μιλάμε και του λέω ότι κάνω αυτό το πράγμα 3 φορές την εβδομάδα, με κοιτάει με γουρλωμένα μάτια και μου λέει, “Eσύ δηλαδή, πρέπει να είσαι πολύ πλούσιος”.

Αυτός έκανε μία αθλητική εκπομπή το μήνα και ήταν μια χαρά ο άνθρωπος, καλοζούσε και καλοπερνούσε και θεώρησε ότι εγώ λόγω του όγκου της δουλειάς που κάνω, θα έπρεπε να ήμουν πολύ πλούσιος.

Retromaniax: Ποια είναι η γνώμη σας για τα σημερινά παιδικά προγράμματα της τηλεόρασης;

K.Λ.: Δυστυχώς είναι ανύπαρκτα... Για αυτό και τα σημερινά παιδιά, κάθονται και βλέπουν σειρές που έχουν γυριστεί για μεγάλους. Τα εγγόνια μου φερʼ ειπείν, βλέπουν σαν τρελλοί το “Κωνσταντίνου και Ελένης” και έχει μάθει η μεγάλη μου εγγονή και λέει “Τζους, τζους!” Λέω, “Πού το έμαθες, παιδί μου το “τζους”;” “Από το έργο σου” μου λέει! Πού να φανταστώ εγώ όταν το γύριζα ότι θα το έβλεπε κάποια χρόνια αργότερα η εγγονή μου!

Retromaniax: Ποια είναι η γνώμη σας για τις μετρήσεις τηλεθέασης;

K.Λ.: Εγώ εξακολουθώ να μην πιστεύω και στις τωρινές δημοσκοπήσεις. Και τότε πολύ περισσότερο που ήταν πιό ανοργάνωτα τα πράγματα. Ξέρετε πότε καταλάβαινα ότι η σειρά που έκανα ήταν καλή; Γύρω στα 10 άτομα ήταν. Στην Εύβοια, ήρθε μια μέρα όταν έκανα το “Κεκλεισμένων των θυρών” και μου λέει μία: “Κωστάκη, αυτή που κάνει την κακιά (η Τασία Πανταζοπούλου), είναι πολύ παιχτικιά ρε παιδί μου...” Λέω, “εντάξει, έπιασε”. Από τέτοιες ενδείξεις, με 10 ανθρώπους ήξερα που πήγαινε η σειρά. Όλα τα άλλα, άλλοι έβγαιναν και έλεγαν, επειδή άλλοι με μισούσαν, άλλοι με συμπαθούσαν, άλλοι δεν ξέρω τι κτλ, “αυτό είναι κακό”, “αυτό είναι καλό”. Είχε βγει μία τηλεκριτικός όταν έκανα την “Λεηλασία” και έγραψε δίστυλο με τίτλο “Λεηλατείται για μια φορά ακόμα η λογοτεχνία μας”. Πέντε εβδομάδες μετά, η ίδια η τηλεκριτικός έγραψε: “Επιτέλους! Το μόνο / πρώτο προοδευτικό σήριαλ στην Ελληνική τηλεόραση”. Είχε ξεχάσει, η χαζή, το προηγούμενό της σχόλιο...

Θέματα Αρχείου

Retromaniax: Παλαιότερα, τι ίσχυε σχετικά με την διάσωση και αρχειοθέτηση του οπτικοαστικού υλικού;

K.Λ.: Γενικώς, η κρατική φροντίδα, δεν ήταν στο επίπεδο που θα έπρεπε να ήταν. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα, που αφορά τον ειδησεογραφικό και ενημερωτικό τομέα: Κάποτε που δεν υπήρχε τηλεόραση, υπήρχαν τα Επίκαιρα του Υπουργείου Προεδρίας. Αυτά λοιπόν ανήκαν στο Υπουργείο Προεδρίας, το οποίο είχε νοικιασμένη μια αποθήκη, στα Πατήσια, κάπου στην οδό Αλκυόνης. Συγκέντρωναν λοιπόν στην απόθήκη αυτή κουτιά από φιλμ, το νεγκατίφ και το ποσιτίφ. Τα στοιβάζαν εκεί πέρα, κακήν κακώς. Κάποτε, ο ιδιοκτήτης της αποθήκης που ήθελε να χτίσει, ή να ξανανοικιάσει την αποθήκη, ή να την κάνει κινηματογράφο, δεν θυμάμαι ακριβώς, το πέτυχε. Στέλνει μια ειδοποίηση στο Υπουργείο Προεδρίας, “Μαζεύτε τα σε 2 μήνες”. Το Υπουργείο Προεδρίας πάει λοιπόν και νοικιάζει μια άλλη αποθήκη, κάπου, δεν θυμάμαι που, στέλνει ένα φορτηγό (το οποίο ήταν και ανατρεπόμενο), παίρνουν κάποιοι εργάτες και φορτώνουν το φορτηγό πετώντας τα κουτιά με τις ταινίες. Φτάνουν στην καινούργια αποθήκη η οποία έχει δάπεδο από χώμα, δεν έχει καν τσιμέντο, κάνει μια έτσι ο φορτηγατζής, η καρότσα παίρνει μια μεγάλη κλίση και τα ρίχνει όλα κάτω. Άλλα κουτιά άνοιξαν, άλλα παρέμειναν κλειστά. Τα φίλμ χύθηκαν στο χωματένιο πάτωμα! Αυτό ήταν το αρχείο της Ελληνικής πολιτείας, του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως...

Για αυτό (παράδειγμα) όταν κάποτε ετοίμασα ένα αφιέρωμα την 28η Οκτωβρίου για την τηλεόραση, ζήτησα από το Υπουργείο Προεδρίας και την ΕΡΤ να μου δώσουν υλικό από τον Ελληνοαλβανικό πόλεμο. Ζητώ από την ZDF να μου στείλει υλικό από την Γερμανική πλευρά και ζητώ και από την RAI να μου στείλει υλικό από την Ιταλική πλευρά. Έρχεται της “του πουλιού το γάλα” από την RAI. Έρχεται ” του πουλιού το γάλα΅ από την ZDF. Έρχεται και το Ελληνικό υλικό. Και ψάχνω να βρω το υλικό για το Ρούπελ. Και ενώ μου έχουν δώσει το κουτί από το Ελληνικό αρχείο που γράφει “ Ρούπελ” από έξω, από μέσα το φιλμ είναι άφαντο. Υπήρχαν αυτά τα φιλμ, κάποιος τα είχε κλέψει, πάνε αυτά... Να μην βρίσκω υλικό δηλαδή, πέρα από κάτι πολεμιστές που τρέχουν πάνω σε κάτι χιόνια, μόνο αυτά σώθηκαν... Από Ελληνικής πλευράς, όσον αφορά στο Ελληνοαλβανικό μέτωπο και το Ρούπελ, υπάρχουν ελάχιστα πράγματα. Υπήρχε ο συγχωρεμένος οπερατέρ και ντοκιμαντερίστας Βασίλης Μάρος, ο οποίος είχε δικό του κάποιο υλικό, το αγόρασε η ΕΡΤ και έτσι το υλικό έχει αυξηθεί από τόσο σε τόσο... Αλλά αν βλέπατε το υλικό που μου ήρθε από την Γερμανία και από την Ιταλία, θα πέφτατε κάτω. Ένα δωμάτιο υλικό από την κάθε χώρα και από την Ελλάδα ένα τραπεζάκι.

Retromaniax: Και η ΕΡΤ;

K.Λ.: Θα σας διηγηθώ το εξής: Όταν γύριζα την εκπομπή “...ήντα και κάτι” το 1985 για το δεύτερο κανάλι (ΕΡΤ2), ζήτησα από το σταθμό μία κασέτα για να αντιγράψω το επεισόδιο που έπρεπε να τους παραδώσω. Απευθύνθηκα στον υπεύθυνο του αρχείου / της ταινιοθήκης και μου είπε: “Κενές ταινίες δεν υπάρχουν στον σταθμό. Επομένως, εγώ θα φύγω και θα σε αφήσω για 20 λεπτά μόνο σου, κοίτα στο αρχείο, πάρε μια γραμμένη κασέτα και χρησιμοποίησέ την για να κάνεις τη δουλειά σου”. Και πράγματι έφυγε. Εγώ τα έχασα... Φυσικά δεν μου πήγαινε να κάνω κάτι τέτοιο, οπότε πήγα και αγόρασα μια κασέτα με δικά μου λεφτά και αντέγραψα το επεισόδιο...

Retromaniax: Ήταν όμως δύο τα αντίγραφα που δημιουργούνταν: αυτό που κρατούσε ο παραγωγός και αυτό που παρέδιδε στην ΕΡΤ. Η ΕΡΤ το δικό της πολλές φορές δεν το κρατούσε, ο παραγωγός όμως το κρατούσε το υλικό;

K.Λ.: Όχι. Οι παραγωγοί, έκαναν τη δουλειά τους, όταν παρέδιδαν, τελείωνε η ιστορία.

Retromaniax: Γνωρίζετε αν η Αστήρ TV συνήθως κρατούσε αρχείο των σειρών τους;

K.Λ.: Ναι, ορισμένες! Επειδή είχαν πολλές παραγωγές, άρα είχαν την οικονομική δυνατότητα να έχουν και κάποια tapes στο ράφι. Ίσως να ήταν οι μόνοι που είχαν κρατήσει αρχείο των σειρών τους, τουλάχιστον κάποιων που θεωρούνταν “σημαντικές”. Κυρίως, ήταν μια εταιρία της οποίας το κόστος του κάθε tape το είχε εισπράξει, ήταν μέσα στο λογαριασμό. Η ΕΡΤ είχε το πρόβλημα ότι δεν είχε tape να γράψει αύριο παραδείγματος χάριν μιά ομιλία του πρωθυπουργού.......γιατί έπρεπε να γίνει μειωδοτικός διαγωνισμός, να εγκριθεί από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, να υπογράψει ο Πάρεδρος και να........Άστα Βράστα !!!!!

Στο studio ATA στον Παράδεισο Αμαρουσίου

Retromaniax: Ποια η γνώμη σας για την διαδικασία διάσωσης και ψηφιοποίησης του παλιού οπτικοαστικού υλικού από την ΕΡΤ;

K.Λ.: Τα τελευταία χρόνια στην ΕΡΤ, οφείλω να ομολογήσω γίνεται μια πολύ σοβαρή δουλειά. Υπάρχει ένας από τους πρώτους τεχνικούς της ΕΡΤ, ο οποίος εδώ και 3 χρόνια αν δεν κάνω λάθος, έχει υπογράψει μια σύμβαση με την ΕΡΤ να επανακινήσει τα παλιά μηχανήματά τους (τα οποία και όντως τα έφτιαξε), να τα λειτουργήσει, να τους βελτιώσει την ποιότητα απόδοσης ήχου (εξʼ ου και έχει αυξηθεί πολύ η ποιότητα του παλιού υλικού που υπήρχε στις αποθήκες και έχει ψηφιοποιηθεί). Πραγματικά γίνεται μια πολύ σοβαρή δουλειά.

Θέματα πνευματικών δικαιωμάτων

Retromaniax: Τι συνέβαινε με τα πνευματικά δικαιώματα εκείνα τα χρόνια και με τις προβολές ταινιών και σειρών στο εξωτερικό; (Κύπρος, Αυστραλία, Γερμανία, Αμερική, Καναδάς)

K.Λ.: Όλα γίνονταν “εν κρυπτώ”. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε. Όταν έκανα την ταινία “Κάνε με πρωθυπουργό” (1965), υπήρχε μια εταιρία με την οποία είχα συμφωνήσει και έπαιρνα ένα ποσοστό, στην αρχή κάποια χρήματα και μετά ένα ποσοστό. Πήγα στην Αμερική για δουλειά, στη Νέα Υόρκη και κάποια στιγμή στις “New York Times” βλέπω ένα διαφημιστικό, γιά την ταινία, μια καταχώρηση για τους Έλληνες της Αμερικής. Έκοψα το απόκομα για ανάμνηση. Όταν γύρισα από την Αμερική, πήγα στην εταιρία (τα ποσοστά τους πρώτους μήνες καθορίζονταν βάση των προβολών που είχαν γίνει, με το πέρασμα του χρόνου προφανώς αραίωναν οι προβολές). Είχαν περάσει κάποια χρόνια, πάω, μου λένε: “Έχουμε κάποιες προβολές στην Ηγουμενίτσα, κάποιες στην Σπάρτη, μία στην Κρίτη, κοκ”. Ρωτάω: “Η Αμερική που είναι;” “Ποια Αμερική;” “Η Αμερική!” Καμμιά απάντηση. Τι γινόταν τελικά; Γίνονταν ανταλλαγές. Δηλαδή, θα σου δώσω πέντε Αμερικάνικες ταινίες και θα μου δώσεις δέκα Ελληνικές ταινίες. Οπότε, δεν φαίνεται ούτε ενοικίαση, ούτε πώληση. Επομένως, ποιος να διεκδικήσει τι;

Ήταν και το θέμα του ίδιου του νόμου. Δηλαδή, μια άλλη φορά, όταν ζήτησα διακιώματα όταν έμαθα ότι μια ταινία παίχτηκε στην Ηγουμενίτσα, πήρα ένα δικηγόρο, φίλο μου και τον ρώτησα: “Τι θα γίνει με τα πνευματικά δικαιώματα;” Μου απαντά: "Ό,τι ισχύει με τα πνευματικά δικαίωματα. Θα τα πάρεις. πχ 100 δρχ. Πρέπει όμως να γίνει δίκη με εντόπιο δικηγόρο και με εντόπιο μάρτυρα. Που σημαίνει, πρώτον ένα ταξίδι στην Ηγουμενίτσα για να το συνεννοηθείς, δεύτερο ένα ταξίδι για να πας στη δίκη, τρίτον, η αμοιβή του δικηγόρου και τέλος γιά να πάρεις την απόφαση, πόσο θα σου στοιχίσει;” Λέω “Κανένα χιλιάρικο”, “Ε, άστο καλύτερα” μου απαντά. Επιπλέον, δεν σημαίνει ότι επειδή είχα κερδίσει την δίκη στην Ηγουμενίτσα το ίδιο θα ίσχυε το ίδιο και για την Σπάρτη. Έπρεπε πάλι η ίδια διαδικασία να γίνει και για την Σπάρτη...

Retromaniax: Είχατε απολαβές από τις προβολές των σειρών σας στο εξωτερικό;

Κ.Λ.: Όχι.

Retromaniax: Σκεφτείτε πόσα πνευματικά δικαιώματα έχουν χαθεί... Πόσος κόσμος θα μπορούσε να είχε βοηθηθεί...

K.Λ.: Θέμα δικαιωμάτων υπάρχει ακόμα... Τι εννοώ: Οι σταθμοί που πληρώνουν δικαιώματα (εξαιρουμένων των κρατικών σταθμών) αναδιαπραγματεύονται το δικαίωμα κάθε χρόνο, δηλαδή υπάρχει περίπτωση ο τάδε ιδιωτικός σταθμός να αρνηθεί να πληρώσει κάποιο χρόνο. Γιά παράδειγμα: Μιά σειρά που επαναλαμβάνεται και προβάλεται κάθε χρόνο, αναδιαπραγματεύεται από το συγκεκριμένο σταθμό (αυτό συμβαίνει με όλα τα ιδιωτικά κανάλια) κάθε χρόνο.

Retromaniax: Αυτό γινόταν από το ξεκίνημα των ιδιωτικών σταθμών;

K.Λ.: Όχι αυτό ξεκίνησε τα τελευταία 6-7 χρόνια. Δεν προστατευόταν σε πολλούς τομείς (ακόμα και σήμερα) το πνευματικό δικαίωμα. Τώρα εμείς, με έναν Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρησης που έχουμε φτιάξει, προσπαθούμε να διεκδικήσουμε τα πνευματικά μας δικαιώματα. Η λειτουργία είναι η εξής: Από το κάθε δικαίωμα που εισπράτει ο Οργανισμός, κρατάει το 9% και μου δίνει εμένα το υπόλοιπο αφού έχει αφαιρεθεί η φορολογία. Αυτό λοιπόν είναι ένα είδος Συνεταιρισμού όλων όσων είμαστε μέλη εκεί και ο Οργανισμός κυνηγάει με δικηγόρους με δικαστήρια, με πανευρωπαϊκά δικαστήρια, τα δίκαια αιτήματά μας κλπ.

Retromaniax: Πώς λειτουργούν οι συμφωνίες με τα πνευματικά δικαιώματα σήμερα;

K.Λ.: Ευτυχώς έχει δημιουργηθεί μια σχέση και συνεννόηση με τον Οργανισμό, στο σημείο που έχει πχ μια “τρύπα” {ένα κενό} ο σταθμός, παραδείγματος χάριν 60 λεπτών και όχι 45 λεπτά που είναι το συγκεριμένο επεισόδιο μια σειράς, έχει το δικαίωμα να κολλήσει 15 λεπτά από το επόμενο επεισόδιο και έτσι να καλύψει το κενό την ΅τρύπα΅ που έχει. Εξετάσαμε αυτή την περίπτωση με τους δικηγόρους και καταλήξαμε η χρέωση να πηγαίνει στα δικαιώματα ανά δευτερόλεπτο, δηλαδή να πληρώνει ο σταθμός για τον αριθμό των δευτερολέπτων που πρόβαλε. Οικονομικά συμφέρει αυτή η συμφωνία, όχι όμως και καλλιτεχνικά, καθώς “αλλοιώνεται” η δουλειά του σκηνοθέτη. Τα κανάλια δηλαδή δεν το κάνουν αυθαίρετα. Εμείς. πληρωνόμαστε για την προβολή και έτσι δεν υπάρχει κάποιο θέμα.

Retromaniax: Για την κυκλοφορία των σειρών σας σε DVD, εσείς ερωτάστε; Εισπράτετε κάποια χρήματα;

K.Λ.: Δεν μας ρωτούν, αλλά εισπράτουμε κανονικά τα δικαιώματα, τα οποία έχουν εξασφαλιστεί νομικά από τον Οργανισμό και ευτυχώς που υπάρχει και αυτός, γιατί άντε να κυνηγάς εσύ τον καθένα.

Kύριε Λυχναρά σας ευχαριστούμε για την φιλοξενία και τις αναμνήσεις που μοιραστήκατε μαζί μας.

 

[bernard.c]

Τώρα που ο Άλκης ολοκλήρωσε το “ανέβασμα” της συνέντευξης, να γράψω κι εγώ δυο λόγια.

Κατʼ αρχάς, να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Λυχναρά, εκ μέρους και των τριων μας, για την προθυμία του να μας παραχωρήσει τη συνέντευξη, για τις πολύ όμορφες αναμνήσεις που μοιράστηκε μαζί μας και για τις πολύ σπάνιες φωτογραφίες μας εμπιστεύτηκε (με χαρακτηριστικότερη, την φωτογραφία με την ιδιόχειρη αφιέρωση από τον καλό του φίλο κ. Βασίλη Γεωργιάδη).

Όπως θα ακούσετε και από το πλήρες πλέον (!!) ηχητικό απόσπασμα από τη συνέντευξη, ο κ. Λυχναράς μας μίλησε με πολύ μεγάλο κέφι και ενθουσιασμό για την δουλειά του και την πολύχρονη καριέρα του στον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Μια καριέρα, η οποία εκτείνεται σε μια εντυπωσιακή σε διάρκεια περίοδο 5 δεκαετιών και περιλαμβάνει εκατοντάδες δουλειές: κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, θεατρικές παραστάσεις, εκπομπές λόγου και πολιτισμού, τηλεπαιχνίδια, καλλιστεία, shows, κα. Πέρα από τη σημαντική του πορεία στον Ελληνικό κινηματογράφο, πρέπει να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα στην τηλεόραση έχει αφήσει έντονο το "στίγμα" του, έχοντας υπογράψει σκηνοθετικά εκατοντάδες δουλειές από το 1966 μέχρι σήμερα. Eίναι ένας από τους σκηνοθέτες που στην τηλεόραση έχει κάνει τον μεγαλύτερο αριθμό δουλειών, αν όχι τον μεγαλύτερο. Θα ήθελα λοιπόν ενδεικτικά να σημειώσουμε εδώ τις ακόλουθες:

Κινηματογραφικές ταινίες

- Βοηθός σκηνοθέτης: 47 ταινίες

- Σκηνοθέτης: 7 ταινίες μεγάλου μήκους του Ελ. Κινηματογράφου

- Σκηνοθέτης: 8 ταινίες μεγάλου μήκους στη Νέα Υόρκη

- Σκηνοθέτης: 1 ταινία μικρού μήκους του Ελ. Κινηματογράφου, η οποία πήρε μέρος στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1965

Τηλεόραση

Τηλ. σταθμοί:

- ΟΤΕ: Σκηνοθέτης και τηλεσκηνοθέτης όλου του προγράμματος

- MEGA: Επικεφαλής σκηνοθέτης ειδήσεων, εκπαιδευτής των παρουσιαστών και εκπαιδευτής της σκηνοθετικής ομάδας

Τηλεοπτικές σειρές

- Κεκλεισμένων των θυρών

- Το σπίτι των ξένων

- Οι γιοι του Κάιν

- Ένας Πυγμαλίων (6 επ)

- Ελληνικοί μύθοι

- Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

- Γαλήνη

- Σκοτεινές δυνάμεις

- Ο δρόμος

- Έξοδος κινδύνου

- Λεηλασία μιας ζωής

- Οι παραστρατημένοι

- Μεθυσμένη πολιτεία

- Ο φιλαράκος μας

- Οι κληρονόμοι (10 επ)

- Η παρέα

- Ο φονιάς

- Το ξεκίνημα της φωτιάς-Ρόκκος Χοϊδάς

- Οι ιερόσυλοι

- Μη μου γυρνάς την πλάτη

- Τρεις κι ο κούκος

- Η αλεπού και ο μπούφος

- Άγνωστος

- Η έκτη εντολή

- Φόνος χωρίς ταυτότητα

- Βασίλης Ιάσων και Ντόκυ

- Η οργή των θεών

- Παντρεμένοι ανύπαντροι

- Κωνσταντίνου και Ελένης

- Δέκα λεπτά κήρυγμα

- Οικογένεια Καράμπελα

- Το καφέ της Χαράς (30 επ)

- Ας πρόσεχες

Τηλεοπτικές θεατρικές παραστάσεις

Θέατρο της Δευτέρας (από την 1η περίοδο) 43 μονόπρακτα

- Ένα δώρο για το δάσκαλο

- Ένα όμορφο απόγευμα στον κήπο του Λουξεμβούργου

- Δοκιμάστε ξανά

- Ο άνθρωπος από τη Ραγκούν

- Ο προικοθήρας

- Το αστεράκι

- Το γαϊτανάκι

- Έρωτας και πιάνο

- Απρόοπτη επίσκεψη

- Σήμερα το βράδυ είμαι μόνη

Η δεύτερη σκηνή 12 μονόπρακτα

Θέατρο της Δευτέρας (από την 2η περίοδο):

- Μαρία του Οκτώβρη

- Στέλλα Βιολάντη

- Ο μακρύς ο κοντός και ο ψηλός

- Οι βάτραχοι

Από την κωμωδία στο δράμα

- Καληνύχτα Καρολίνα

- Ένας ταξιδιώτης

- Από το παράθυρο

- Οι γυναίκες έχουν πάντα δίκιο

- Ο κύριος με τα παρδαλά

- Ζητείται υπηρέτης

- Ο τίγρης

- Ο λαγός, η πέστροφα και ο κυνηγός

Τηλεοπτικές εκπομπές

- Τέχνη και λόγος 160 εκπομπές

- Μεγεθύνσεις 163 εκπομπές

- Τα φώτα της ράμπας 220 / 230 εκπομπές (μετονομάστηκε αργότερα σε “Θεατρική επισκόπηση”)

- Τα σύγχρονα προβλήματα 95 εκπομπές

- Θέματα τέχνης 26 εκπομπές

- Φιλμάκια του Υπουργείου Γεωργίας (ντοκυμαντέρ)

- Εκπομπές με τον Φρέντυ Γερμανό (διάφορες)

- Πανευρωπαϊκά Καλλιστέια Ρόδου

- Θέατρο Μπολσόι (Ηρώδειο)

- Καλλιστεία 1975, 1976, 1977, 1978

- Raffaella Carra Shows Νο1 & Νο2

- Ritchie Family Show

- George Guetary Show

- Harry Klinn Show

- Φεστιβάλ Επιδαύρου 5 παραστάσεις

- Φάκελος Χ 44 εκπομπές

- Ώρα για τραγούδι 25 εκπομπές

- ...ήντα και κάτι 16 εκπομπές

- Πέστο και θα γίνει 58 εκπομπές

- Χωριό μου, χωριουδάκι μου

- Πρώτο βήμα 10 εκπομπές

- Μεγεθύνσεις (άλλη εκπομπή με την ίδια ονομασία)

- Kαλοκαιρινές Ώρες 26 εκπομπές.

- Ψηλά τα χέρια 78 εκπομπές

- Λόγω Τιμής 47 εκπομπές

- Λιάνα 85 εκπομπές

- Portrait 28 εκπομπές

Τηλεπαιχνίδια

- Αν θυμάμαι καλά 46 εκπομπές

- Λογομαχίες 12 εκπομπές

Νομίζω ότι η παραπάνω λίστα λέει πολλά από μόνη της...

Συνομιλώντας μαζί του, αντιληφθήκαμε από τα πρώτα λεπτά της κουβέντας μας την μεγάλη αγάπη του για το επάγγελμά του. Αναμνήσεις έντονες, πρόσωπα αγαπημένα, πολύχρονες συνεργασίες, δυσκολίες στα γυρίσματα και διάφορα απρόοπτα, όλα τα θυμόταν και τα μοιράστηκε μαζί μας ο κ. Λυχναράς! Ο λόγος του χειμαρώδης, οι περιγραφές του ζωντανές, κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον της συνομιλίας μας από την αρχή μέχρι το τέλος - και πώς θα μπροούσε να είναι διαφορετικά άλλωστε, από την στιγμή που και οι τρεις έχουμε παρακολουθήσει και αγαπήσει τις περισσότερες δουλειές που έχει κάνει, τόσο στο σινεμά, όσο και στην τηλεόραση. Αυτό το γεγονός από μόνο του μας είχε δημιουργήσει ένα μικρό άγχος για την πρώτη γνωριμία μας μαζί του, το οποίο όμως, ο τόσο φιλικός και ζεστός του χαρακτήρας και η αμεσότητά του μας έκανε να το ξεπεράσουμε αμέσως και να αισθανθούμε άνετα από την πρώτη στιγμή. Ταυτόχρονα, παρά το γεγονός ότι τον "βομβαρδίσαμε" με τις ερωτήσεις από το 6σέλιδο ερωτηματολόγιό μας, η μεγάλη επικοινωνιακή του ικανότητα και ο ζωντανός του λόγος μας έκανε να χαλαρώσουμε, να μεταφερθούμε στο παρελθόν, να αναπολήσουμε αγαπημένες κινηματογραφικές και τηλεοπτικές στιγμές και να παρεκκλίνουμε του "σκελετού" που είχαμε φτιάξει πολλές φορές κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας.

Και βεβαίως, θέλω να μοιραστώ με όλους σας την πολύ μεγάλη χαρά και τιμή που νιώσαμε όταν τον γνωρίσαμε και την στιγμή που βρεθήκαμε μαζί του, την οποία την ξανανιώσαμε όταν ξεκινήσαμε να απομαγνητοφωνούμε τη συνέντευξη, ξαναζώντας, τρόπον τινά, τις στιγμές εκείνου του Σαββατιάτικου πρωινού.

Τον ευχαριστούμε πολύ για την συνέντευξη, αλλά κυρίως, τον ευχαριστούμε θερμά για όλες τις αγαπημένες τηλεοπττικές και κινηματογραφικές δουλειές που μας έχει χαρίσει όλα αυτά τα χρόνια, οι οποίες έσπασαν τα ρεκόρ θεαματικότητας και εισητηριών αντίστοιχα στην πρώτη τους προβολή, αλλά καταξιώθηκαν και καλλιτεχνικά και θεωρούνται σήμερα “κλασικές”, περιλαμβάνοντας μερικές από τις σημαντικότερες διασκευές λογοτεχνικών έργων για την τηλεόραση, αλλά και πολλές και σημαντικές τηλεοπτικές θεατρικές παραστάσεις.

Όσο για τους θεατές, εμάς, μας έχει "κερδίσει" ο κ. Λυχναράς ήδη πολλά χρόνια τώρα, καθώς τις δουλειές του τις παρακολουθούμε φανατικά όλοι μας, τόσο οι μεγαλύτεροι ηλικιακά, όσο και οι νεότεροι!

Να είστε καλά και σας ευχαριστούμε για το γέλιο, το δάκρυ, τη συγκίνηση, την αγωνία, τον προβληματισμό και την ευαισθητοποίηση που μας έχετε προκαλέσει εδώ και 5 δεκαετίες μέσα από την μεγάλη και την μικρή μας οθόνη!

 

[georgeikos]

πολυ πολυ ενδιαφερουσα συνεντευξη με πολλες πληροφοριες, αναμνησεις, και απαντησεις σε ερωτηματα που λιγο πολυ αντιπροσωπευουν πολλους νοσταλγος και "ρετρομανεις" !!!!! ευχαριστουμε τον κυριο λυχναρα για την συνεντευξη και το μονο που εχω να πω ειναι ενα μεγαλο μπραβο σε ολα τα παιδια που βοηθησαν!!!! να στε καλα παιδες ευτηχως που εχουμε και σας και κανετε τοσο καλη δουλεια και "ξεστραβωνομαστε"

 

[appoul]

Είναι πλέον συνηθισμένο να σας λέμε πόσο καλή δουλειά κάνετε και πόσο ενδιαφέροντα είναι όσα μαθαίνουμε χάρη σε σας, αλλά αφού αυτό είναι αλήθεια, τι άλλο να πούμε; Θερμά συγχαρητήρια και πολλά ευχαριστώ. Πραγματικά δεν ήθελα να τελειώσει η συνέντευξη του κ. Λυχναρά. Τίμησε όλους/ες εμάς εδώ στο φόρουμ με την "παρουσία" του, αλλά τίμησε κυρίως εσάς για το μεράκι σας και την επιμονή σας. Καλή συνέχεια!

 

[sunset89]

Πολλά συγχαρητήρια στα παιδιά για την ενδιαφέρουσα και καλά δομημένη αυτή συνέντευξη!

Και ευχαριστούμε πολύ ως φόρουμ τον Κώστα Λυχναρά που μας τίμησε μιλώντας για τόσα πολλά θέματα!

Πάντα τέτοια εύχομαι!

 

[Wally]

Tωρα τι να πω και που να εστιασω?

Στο μεγεθος και το βαθος της συνεντευξης?

Στην αρτοτητα της παρουσιασης και του ερωτηματολογιου?

Στις γνωσεις και την διαθεση του κ Λυχναρα?

Στις γνωσεις που αποκομισαμε?

Η TV team δεν σταματα να μας εκπλησσει. Καθε φορα νομιζω οτι τα εχω δει ολα και την επομενη με διαψευδουν.

Εκτιμω οτι τετοιες ερωτησεις, σπανιως (ή ποτε) δεν θα δουμε σε εντυπα και δημοσιογραφικες συνεντευξεις...

Πολλα πολλα συγχαρητηρια και ευχαριστιες παιδια!

Και επειδη ειμαι μαρτυριαρης... σε κατι παραπανω απο ενα μηνα τα παιδια ετοιμαζουν μια συνεντευξη πραγματικη ατομικη βομβα. Stay tuned.

 

[nick]

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον σκηνοθέτη των μεγάλων επιτυχιών κ. Λυχναρά για το κέφι και την διάθεση που είχε να παραχωρήσει την πλούσια σε πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό συνέντευξη, καθώς και στα μέλη του forum μας Tsalk ( ο οποίος ανέλαβε και το κουραστικό έργο της απομαγνητοφώνησης και επιμέλειας), Christos και Bernard που συνάντησαν απο κοντά το "μεγάλο" σκηνοθέτη, για να μας μεταφέρουν τις πολύτιμες πληροφορίες (οι οποίες ομολογουμένως στους περισσότερους απο εμάς ήταν άγνωστες) για τις σειρές που αγαπήσαμε και που ευχόμαστε να ξαναδούμε στο άμεσο μέλλον.

 

[Shock]

Κάθισα το πρωί με την ησυχία μου και απόλαυσα τη "διήγηση" του κ. Λυχναρά. Μας ξαναγύρισε πολλά χρόνια πίσω, γνωρίσαμε άγνωστες πτυχές του Ελληνικού κινηματογράφου και της τηλεόρασης αλλά και τι "παίζει" με τα δικαιώματα σήμερα.

Tsalk, ChristosM και Bernard.c μας τιμάτε για άλλη μια φορά.

Ως την επόμενη συνέντευξη λοιπόν!

Υ.Γ Nick ευχαριστούμε για όλα.

 

[Rygar]

Χείμαρρος!!! Δεν προλαβαίνω από τη δουλειά, στο σπίτι θα τη διαβάσω. Μπράβο στα παιδιά!

 

[mhmerotategiatipino]

Εξαιρετική συνέντευξη, πολύ καλή ιδέα παιδιά και μπράβο σας. Ευχαριστούμε κύριε Λυχναρά για τα λόγια σας, την κατάθεση ψυχής και τις αναμνήσεις σας. Έχω να κάνω μια ερώτηση: η Ραδιοτηλεόραση 50 επεισόδια δεν έδωσε του Χριστού; Επίσης τις Περιπέτειες με τους Φόρμινξ τους έχω (το έκανα ντουβουντού). Πρέπει να δω την ποιότητα για να δω από πού το βρήκα.