Η πορεία του Κώστα Λυχναρά και η άποψή του για θέματα που αφορούν την τηλεόραση
Retromaniax: Η πορεία σας είναι πραγματικά πάρα πολύ μεγάλη...
K.Λ.: Είναι όντως πάρα πολύ δουλειά. Το έκανα επειδή μου έκανε κέφι, δεν μου έβαλε κανείς το πιστόλι στον κρόταφο... Μου έκανε κέφι και μου αρέσει. Εξʼ ου και ο γιος μου “έπεσε κάτω από τη μηλιά”! Είναι δημιουργική δουλειά, ευχάριστη και δημιουργική. Να συνδέεσαι με ηθοποιούς, να φτιάχνεις και να στήνεις καταστάεις.
Θυμάμαι ήταν ένας συνάδελφος σκηνοθέτης στο Μόναχο στην ZDF που έκανε μια αθλητική εκπομπή και πήγα να χαζέψω εκεί. Αρχίσαμε να μιλάμε και του λέω ότι κάνω αυτό το πράγμα 3 φορές την εβδομάδα, με κοιτάει με γουρλωμένα μάτια και μου λέει, “Eσύ δηλαδή, πρέπει να είσαι πολύ πλούσιος”.
Αυτός έκανε μία αθλητική εκπομπή το μήνα και ήταν μια χαρά ο άνθρωπος, καλοζούσε και καλοπερνούσε και θεώρησε ότι εγώ λόγω του όγκου της δουλειάς που κάνω, θα έπρεπε να ήμουν πολύ πλούσιος.
Retromaniax: Ποια είναι η γνώμη σας για τα σημερινά παιδικά προγράμματα της τηλεόρασης;
K.Λ.: Δυστυχώς είναι ανύπαρκτα... Για αυτό και τα σημερινά παιδιά, κάθονται και βλέπουν σειρές που έχουν γυριστεί για μεγάλους. Τα εγγόνια μου φερʼ ειπείν, βλέπουν σαν τρελλοί το “Κωνσταντίνου και Ελένης” και έχει μάθει η μεγάλη μου εγγονή και λέει “Τζους, τζους!” Λέω, “Πού το έμαθες, παιδί μου το “τζους”;” “Από το έργο σου” μου λέει! Πού να φανταστώ εγώ όταν το γύριζα ότι θα το έβλεπε κάποια χρόνια αργότερα η εγγονή μου!
Retromaniax: Ποια είναι η γνώμη σας για τις μετρήσεις τηλεθέασης;
K.Λ.: Εγώ εξακολουθώ να μην πιστεύω και στις τωρινές δημοσκοπήσεις. Και τότε πολύ περισσότερο που ήταν πιό ανοργάνωτα τα πράγματα. Ξέρετε πότε καταλάβαινα ότι η σειρά που έκανα ήταν καλή; Γύρω στα 10 άτομα ήταν. Στην Εύβοια, ήρθε μια μέρα όταν έκανα το “Κεκλεισμένων των θυρών” και μου λέει μία: “Κωστάκη, αυτή που κάνει την κακιά (η Τασία Πανταζοπούλου), είναι πολύ παιχτικιά ρε παιδί μου...” Λέω, “εντάξει, έπιασε”. Από τέτοιες ενδείξεις, με 10 ανθρώπους ήξερα που πήγαινε η σειρά. Όλα τα άλλα, άλλοι έβγαιναν και έλεγαν, επειδή άλλοι με μισούσαν, άλλοι με συμπαθούσαν, άλλοι δεν ξέρω τι κτλ, “αυτό είναι κακό”, “αυτό είναι καλό”. Είχε βγει μία τηλεκριτικός όταν έκανα την “Λεηλασία” και έγραψε δίστυλο με τίτλο “Λεηλατείται για μια φορά ακόμα η λογοτεχνία μας”. Πέντε εβδομάδες μετά, η ίδια η τηλεκριτικός έγραψε: “Επιτέλους! Το μόνο / πρώτο προοδευτικό σήριαλ στην Ελληνική τηλεόραση”. Είχε ξεχάσει, η χαζή, το προηγούμενό της σχόλιο...
Θέματα Αρχείου
Retromaniax: Παλαιότερα, τι ίσχυε σχετικά με την διάσωση και αρχειοθέτηση του οπτικοαστικού υλικού;
K.Λ.: Γενικώς, η κρατική φροντίδα, δεν ήταν στο επίπεδο που θα έπρεπε να ήταν. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα, που αφορά τον ειδησεογραφικό και ενημερωτικό τομέα: Κάποτε που δεν υπήρχε τηλεόραση, υπήρχαν τα Επίκαιρα του Υπουργείου Προεδρίας. Αυτά λοιπόν ανήκαν στο Υπουργείο Προεδρίας, το οποίο είχε νοικιασμένη μια αποθήκη, στα Πατήσια, κάπου στην οδό Αλκυόνης. Συγκέντρωναν λοιπόν στην απόθήκη αυτή κουτιά από φιλμ, το νεγκατίφ και το ποσιτίφ. Τα στοιβάζαν εκεί πέρα, κακήν κακώς. Κάποτε, ο ιδιοκτήτης της αποθήκης που ήθελε να χτίσει, ή να ξανανοικιάσει την αποθήκη, ή να την κάνει κινηματογράφο, δεν θυμάμαι ακριβώς, το πέτυχε. Στέλνει μια ειδοποίηση στο Υπουργείο Προεδρίας, “Μαζεύτε τα σε 2 μήνες”. Το Υπουργείο Προεδρίας πάει λοιπόν και νοικιάζει μια άλλη αποθήκη, κάπου, δεν θυμάμαι που, στέλνει ένα φορτηγό (το οποίο ήταν και ανατρεπόμενο), παίρνουν κάποιοι εργάτες και φορτώνουν το φορτηγό πετώντας τα κουτιά με τις ταινίες. Φτάνουν στην καινούργια αποθήκη η οποία έχει δάπεδο από χώμα, δεν έχει καν τσιμέντο, κάνει μια έτσι ο φορτηγατζής, η καρότσα παίρνει μια μεγάλη κλίση και τα ρίχνει όλα κάτω. Άλλα κουτιά άνοιξαν, άλλα παρέμειναν κλειστά. Τα φίλμ χύθηκαν στο χωματένιο πάτωμα! Αυτό ήταν το αρχείο της Ελληνικής πολιτείας, του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως...
Για αυτό (παράδειγμα) όταν κάποτε ετοίμασα ένα αφιέρωμα την 28η Οκτωβρίου για την τηλεόραση, ζήτησα από το Υπουργείο Προεδρίας και την ΕΡΤ να μου δώσουν υλικό από τον Ελληνοαλβανικό πόλεμο. Ζητώ από την ZDF να μου στείλει υλικό από την Γερμανική πλευρά και ζητώ και από την RAI να μου στείλει υλικό από την Ιταλική πλευρά. Έρχεται της “του πουλιού το γάλα” από την RAI. Έρχεται ” του πουλιού το γάλα΅ από την ZDF. Έρχεται και το Ελληνικό υλικό. Και ψάχνω να βρω το υλικό για το Ρούπελ. Και ενώ μου έχουν δώσει το κουτί από το Ελληνικό αρχείο που γράφει “ Ρούπελ” από έξω, από μέσα το φιλμ είναι άφαντο. Υπήρχαν αυτά τα φιλμ, κάποιος τα είχε κλέψει, πάνε αυτά... Να μην βρίσκω υλικό δηλαδή, πέρα από κάτι πολεμιστές που τρέχουν πάνω σε κάτι χιόνια, μόνο αυτά σώθηκαν... Από Ελληνικής πλευράς, όσον αφορά στο Ελληνοαλβανικό μέτωπο και το Ρούπελ, υπάρχουν ελάχιστα πράγματα. Υπήρχε ο συγχωρεμένος οπερατέρ και ντοκιμαντερίστας Βασίλης Μάρος, ο οποίος είχε δικό του κάποιο υλικό, το αγόρασε η ΕΡΤ και έτσι το υλικό έχει αυξηθεί από τόσο σε τόσο... Αλλά αν βλέπατε το υλικό που μου ήρθε από την Γερμανία και από την Ιταλία, θα πέφτατε κάτω. Ένα δωμάτιο υλικό από την κάθε χώρα και από την Ελλάδα ένα τραπεζάκι.
Retromaniax: Και η ΕΡΤ;
K.Λ.: Θα σας διηγηθώ το εξής: Όταν γύριζα την εκπομπή “...ήντα και κάτι” το 1985 για το δεύτερο κανάλι (ΕΡΤ2), ζήτησα από το σταθμό μία κασέτα για να αντιγράψω το επεισόδιο που έπρεπε να τους παραδώσω. Απευθύνθηκα στον υπεύθυνο του αρχείου / της ταινιοθήκης και μου είπε: “Κενές ταινίες δεν υπάρχουν στον σταθμό. Επομένως, εγώ θα φύγω και θα σε αφήσω για 20 λεπτά μόνο σου, κοίτα στο αρχείο, πάρε μια γραμμένη κασέτα και χρησιμοποίησέ την για να κάνεις τη δουλειά σου”. Και πράγματι έφυγε. Εγώ τα έχασα... Φυσικά δεν μου πήγαινε να κάνω κάτι τέτοιο, οπότε πήγα και αγόρασα μια κασέτα με δικά μου λεφτά και αντέγραψα το επεισόδιο...
Retromaniax: Ήταν όμως δύο τα αντίγραφα που δημιουργούνταν: αυτό που κρατούσε ο παραγωγός και αυτό που παρέδιδε στην ΕΡΤ. Η ΕΡΤ το δικό της πολλές φορές δεν το κρατούσε, ο παραγωγός όμως το κρατούσε το υλικό;
K.Λ.: Όχι. Οι παραγωγοί, έκαναν τη δουλειά τους, όταν παρέδιδαν, τελείωνε η ιστορία.
Retromaniax: Γνωρίζετε αν η Αστήρ TV συνήθως κρατούσε αρχείο των σειρών τους;
K.Λ.: Ναι, ορισμένες! Επειδή είχαν πολλές παραγωγές, άρα είχαν την οικονομική δυνατότητα να έχουν και κάποια tapes στο ράφι. Ίσως να ήταν οι μόνοι που είχαν κρατήσει αρχείο των σειρών τους, τουλάχιστον κάποιων που θεωρούνταν “σημαντικές”. Κυρίως, ήταν μια εταιρία της οποίας το κόστος του κάθε tape το είχε εισπράξει, ήταν μέσα στο λογαριασμό. Η ΕΡΤ είχε το πρόβλημα ότι δεν είχε tape να γράψει αύριο παραδείγματος χάριν μιά ομιλία του πρωθυπουργού.......γιατί έπρεπε να γίνει μειωδοτικός διαγωνισμός, να εγκριθεί από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, να υπογράψει ο Πάρεδρος και να........Άστα Βράστα !!!!!
Στο studio ATA στον Παράδεισο Αμαρουσίου
Retromaniax: Ποια η γνώμη σας για την διαδικασία διάσωσης και ψηφιοποίησης του παλιού οπτικοαστικού υλικού από την ΕΡΤ;
K.Λ.: Τα τελευταία χρόνια στην ΕΡΤ, οφείλω να ομολογήσω γίνεται μια πολύ σοβαρή δουλειά. Υπάρχει ένας από τους πρώτους τεχνικούς της ΕΡΤ, ο οποίος εδώ και 3 χρόνια αν δεν κάνω λάθος, έχει υπογράψει μια σύμβαση με την ΕΡΤ να επανακινήσει τα παλιά μηχανήματά τους (τα οποία και όντως τα έφτιαξε), να τα λειτουργήσει, να τους βελτιώσει την ποιότητα απόδοσης ήχου (εξʼ ου και έχει αυξηθεί πολύ η ποιότητα του παλιού υλικού που υπήρχε στις αποθήκες και έχει ψηφιοποιηθεί). Πραγματικά γίνεται μια πολύ σοβαρή δουλειά.
Θέματα πνευματικών δικαιωμάτων
Retromaniax: Τι συνέβαινε με τα πνευματικά δικαιώματα εκείνα τα χρόνια και με τις προβολές ταινιών και σειρών στο εξωτερικό; (Κύπρος, Αυστραλία, Γερμανία, Αμερική, Καναδάς)
K.Λ.: Όλα γίνονταν “εν κρυπτώ”. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε. Όταν έκανα την ταινία “
Κάνε με πρωθυπουργό” (1965), υπήρχε μια εταιρία με την οποία είχα συμφωνήσει και έπαιρνα ένα ποσοστό, στην αρχή κάποια χρήματα και μετά ένα ποσοστό. Πήγα στην Αμερική για δουλειά, στη Νέα Υόρκη και κάποια στιγμή στις “New York Times” βλέπω ένα διαφημιστικό, γιά την ταινία, μια καταχώρηση για τους Έλληνες της Αμερικής. Έκοψα το απόκομα για ανάμνηση. Όταν γύρισα από την Αμερική, πήγα στην εταιρία (τα ποσοστά τους πρώτους μήνες καθορίζονταν βάση των προβολών που είχαν γίνει, με το πέρασμα του χρόνου προφανώς αραίωναν οι προβολές). Είχαν περάσει κάποια χρόνια, πάω, μου λένε: “Έχουμε κάποιες προβολές στην Ηγουμενίτσα, κάποιες στην Σπάρτη, μία στην Κρίτη, κοκ”. Ρωτάω: “Η Αμερική που είναι;” “Ποια Αμερική;” “Η Αμερική!” Καμμιά απάντηση. Τι γινόταν τελικά; Γίνονταν ανταλλαγές. Δηλαδή, θα σου δώσω πέντε Αμερικάνικες ταινίες και θα μου δώσεις δέκα Ελληνικές ταινίες. Οπότε, δεν φαίνεται ούτε ενοικίαση, ούτε πώληση. Επομένως, ποιος να διεκδικήσει τι;
Ήταν και το θέμα του ίδιου του νόμου. Δηλαδή, μια άλλη φορά, όταν ζήτησα διακιώματα όταν έμαθα ότι μια ταινία παίχτηκε στην Ηγουμενίτσα, πήρα ένα δικηγόρο, φίλο μου και τον ρώτησα: “Τι θα γίνει με τα πνευματικά δικαιώματα;” Μου απαντά: "Ό,τι ισχύει με τα πνευματικά δικαίωματα. Θα τα πάρεις. πχ 100 δρχ. Πρέπει όμως να γίνει δίκη με εντόπιο δικηγόρο και με εντόπιο μάρτυρα. Που σημαίνει, πρώτον ένα ταξίδι στην Ηγουμενίτσα για να το συνεννοηθείς, δεύτερο ένα ταξίδι για να πας στη δίκη, τρίτον, η αμοιβή του δικηγόρου και τέλος γιά να πάρεις την απόφαση, πόσο θα σου στοιχίσει;” Λέω “Κανένα χιλιάρικο”, “Ε, άστο καλύτερα” μου απαντά. Επιπλέον, δεν σημαίνει ότι επειδή είχα κερδίσει την δίκη στην Ηγουμενίτσα το ίδιο θα ίσχυε το ίδιο και για την Σπάρτη. Έπρεπε πάλι η ίδια διαδικασία να γίνει και για την Σπάρτη...
Retromaniax: Είχατε απολαβές από τις προβολές των σειρών σας στο εξωτερικό;
Κ.Λ.: Όχι.
Retromaniax: Σκεφτείτε πόσα πνευματικά δικαιώματα έχουν χαθεί... Πόσος κόσμος θα μπορούσε να είχε βοηθηθεί...
K.Λ.: Θέμα δικαιωμάτων υπάρχει ακόμα... Τι εννοώ: Οι σταθμοί που πληρώνουν δικαιώματα (εξαιρουμένων των κρατικών σταθμών) αναδιαπραγματεύονται το δικαίωμα κάθε χρόνο, δηλαδή υπάρχει περίπτωση ο τάδε ιδιωτικός σταθμός να αρνηθεί να πληρώσει κάποιο χρόνο. Γιά παράδειγμα: Μιά σειρά που επαναλαμβάνεται και προβάλεται κάθε χρόνο, αναδιαπραγματεύεται από το συγκεκριμένο σταθμό (αυτό συμβαίνει με όλα τα ιδιωτικά κανάλια) κάθε χρόνο.
Retromaniax: Αυτό γινόταν από το ξεκίνημα των ιδιωτικών σταθμών;
K.Λ.: Όχι αυτό ξεκίνησε τα τελευταία 6-7 χρόνια. Δεν προστατευόταν σε πολλούς τομείς (ακόμα και σήμερα) το πνευματικό δικαίωμα. Τώρα εμείς, με έναν Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρησης που έχουμε φτιάξει, προσπαθούμε να διεκδικήσουμε τα πνευματικά μας δικαιώματα. Η λειτουργία είναι η εξής: Από το κάθε δικαίωμα που εισπράτει ο Οργανισμός, κρατάει το 9% και μου δίνει εμένα το υπόλοιπο αφού έχει αφαιρεθεί η φορολογία. Αυτό λοιπόν είναι ένα είδος Συνεταιρισμού όλων όσων είμαστε μέλη εκεί και ο Οργανισμός κυνηγάει με δικηγόρους με δικαστήρια, με πανευρωπαϊκά δικαστήρια, τα δίκαια αιτήματά μας κλπ.
Retromaniax: Πώς λειτουργούν οι συμφωνίες με τα πνευματικά δικαιώματα σήμερα;
K.Λ.: Ευτυχώς έχει δημιουργηθεί μια σχέση και συνεννόηση με τον Οργανισμό, στο σημείο που έχει πχ μια “τρύπα” {ένα κενό} ο σταθμός, παραδείγματος χάριν 60 λεπτών και όχι 45 λεπτά που είναι το συγκεριμένο επεισόδιο μια σειράς, έχει το δικαίωμα να κολλήσει 15 λεπτά από το επόμενο επεισόδιο και έτσι να καλύψει το κενό την ΅τρύπα΅ που έχει. Εξετάσαμε αυτή την περίπτωση με τους δικηγόρους και καταλήξαμε η χρέωση να πηγαίνει στα δικαιώματα ανά δευτερόλεπτο, δηλαδή να πληρώνει ο σταθμός για τον αριθμό των δευτερολέπτων που πρόβαλε. Οικονομικά συμφέρει αυτή η συμφωνία, όχι όμως και καλλιτεχνικά, καθώς “αλλοιώνεται” η δουλειά του σκηνοθέτη. Τα κανάλια δηλαδή δεν το κάνουν αυθαίρετα. Εμείς. πληρωνόμαστε για την προβολή και έτσι δεν υπάρχει κάποιο θέμα.
Retromaniax: Για την κυκλοφορία των σειρών σας σε DVD, εσείς ερωτάστε; Εισπράτετε κάποια χρήματα;
K.Λ.: Δεν μας ρωτούν, αλλά εισπράτουμε κανονικά τα δικαιώματα, τα οποία έχουν εξασφαλιστεί νομικά από τον Οργανισμό και ευτυχώς που υπάρχει και αυτός, γιατί άντε να κυνηγάς εσύ τον καθένα.
Kύριε Λυχναρά σας ευχαριστούμε για την φιλοξενία και τις αναμνήσεις που μοιραστήκατε μαζί μας.