Vampire in a Cathedral είπε:
Αν μπορείς κάνε μία ανάλυση για το που είναι "κλεφταράκος" ο John Williams. Με ενδιαφέρει να δω από που μπορεί να έχει πάρει ιδέες ο παππούλης.
Vampire in a Cathedral
Ευχαρίστως
Vampire, και μάλιστα χαίρομαι που μου δίνεις την ευκαιρία να επεκταθώ σε ένα ζήτημα που λατρεύω (καθότι μουσικός στο επάγγελμα, και ειδικότερα μουσικολόγος). Ίσως είναι καλύτερα να τα πω όλα εδώ και τώρα, παρά να ανοίξω καινούργιο θέμα.
Το ότι χαρακτήρισα τον Ουίλλιαμς "κλεφταράκο" δεν σημαίνει βεβαίως ότι δεν τον εκτιμώ. Ίσα-ίσα, το στυλ του μου αρέσει πάρα πολύ και τον θεωρώ έναν από τους καλύτερους συνθέτες κινηματογραφικής μουσικής. Έχει πλούσια μελωδική φλέβα και πολύ ταλέντο στην μουσική σκιαγράφηση καταστάσεων, ειδικά σε ταινίες επικού χαρακτήρα, και σε περιπέτειες που έχουν να κάνουν με το εξωτικό ή το φανταστικό.
Εννοείται ότι στην τέχνη τίποτε δεν γεννιέται από το μηδέν. Όλοι οι καλλιτέχνες επηρεάζονται από κάποιους προηγούμενους. Η επιρροή δεν είναι κλοπή, αλλά απαραίτητο στήριγμα για να βρει ένας καλλιτέχνης το δικό του προσωπικό ύφος. Ο Τζων Ουίλλιαμς έχει επηρεαστεί ολοφάνερα από ορισμένους συνθέτες του όψιμου 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού, όπως τους παρακάτω.
τον Τσέχο
Άντονιν Ντβόρζακ (
Antonin Dvorak, 1841-1904),
τον Αυστρο-Εβραίο
Γκούσταβ Μάλερ (
Gustav Mahler, 1860-1911),
τον Γερμανό
Ρίχαρντ Στράους (
Richard Strauss, 1864-1949),
τον Φιλανδό
Γιαν Σιμπέλιους (
Jean Sibelius, 1865-1957),
τον Τσέχο
Βίτιεσλαβ Νόβακ (
Vitezslav Novak, 1870-1949),
τον Άγγλο
Γκούσταβ Χολστ (
Gustav Holst, 1874-1934),
τον Ιταλό
Οττορίνο Ρεσπίγκι (
Ottorino Respighi, 1879-1936),
τον Ρώσο
Ίγκορ Στραβίνσκι (
Igor Stravinsky, 1882-1971),
και τον Ρώσο
Σεργκέι Προκόφιεβ (
Sergei Prokofiev, 1891-1953).
(Δίνω και λινκ για τον καθένα στη Βικιπαίδεια, για όσους ενδιαφέρονται να διαβάσουν περισσότερα)
Μας ενδιαφέρουν ορισμένα έργα τους για συμφωνική ορχήστρα, τα οποία δείχνουν πόσο ικανοί ενορχηστρωτές ήταν όλοι τους. Όσοι ενδιαφέρεστε, μπορείτε να ψάξετε και να ακούσετε τα συγκεκριμένα έργα που προτείνω παρακάτω. Ακούγοντάς τα θα μπορέσετε να καταλάβετε πόσο πολύ έχει επηρεαστεί ο Ουίλλιαμς από αυτά.
(Σε κάθε έργο έχω βάλει και ένα λινκ που οδηγεί στο κατάστημα Amazon, για να βρείτε κάποιες πολύ καλές και ταυτόχρονα σχετικά φθηνές ηχογραφήσεις που σας προτείνω. Εννοείται ότι για κάθε έργο υπάρχουν και πολλές άλλες και εξίσου καλές ηχογραφήσεις. Κι επίσης να ξεκαθαρίσω ότι δεν κάνω διαφήμιση στο Amazon! Απλώς δίνω τα λινκς για να δείτε το εξώφυλλο του CD. Άλλωστε όλα σχεδόν τα CD μπορείτε να τα βρείτε στην Ελλάδα, π.χ. στη Λέσχη του Δίσκου στην Αθήνα, που είναι ίσως το πιο πλήρες κατάστημα "κλασικής" μουσικής στη χώρα μας)
Dvorak: Συμφωνία αρ. 9 "από τον Νέο Κόσμο" (
Symphony no. 9 "from the New World", 1893), ειδικά το πρώτο μέρος και η δημοφιλέστατη αρχή του τέταρτου μέρους. (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Strauss: Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα ή
Τάδε έφη Ζωροάστρης (
Also sprach Zarathustra, 1896). Ο Στράους ήταν από τους καλύτερους χειριστές της συμφωνικής ορχήστρας. Τα πρώτα λεπτά του έργου είναι πασίγνωστα από την ταινία
2001 - Η Οδύσσεια του διαστήματος του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Sibelius: Finlandia (1899). Το πιο δημοφιλές έργο του συνθέτη, και σίγουρα ένα από τα έργα που σημάδεψαν τον Ουίλλιαμς. (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Mahler: Συμφωνία αρ. 5 (1901-2). Μνημειώδες έργο με μεγάλη γκάμα διαθέσεων: άλλοτε δυναμικό, άλλοτε τραγικό κι άλλοτε ονειρικό. Δοκιμάστε κυρίως το πρώτο, το δεύτερο και το τέταρτο μέρος. (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Novak: Λαίδη Γκοντάιβα (
Lady Godiva, 1907). Ένα συμφωνικό έργο που θα μπορούσε άνετα, χωρίς ούτε μία επέμβαση, να γίνει σάουντρακ σε επική ταινία με ρομαντικά στοιχεία. Πιστεύω ότι επηρέασε πάρα πολύ το στυλ του Ουίλλιαμς, αλλά και του Τζέιμς Χόρνερ (James Horner) που ανήκει στην ίδια "σχολή". (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Stravinsky: Το πουλί της φωτιάς (Αγγλ.
The Firebird, Γαλλ.
L'oiseau de feu, 1910). Μπαλέτο βασισμένο σε ένα ρωσικό παραμύθι, με υπέροχη μουσική και καταπληκτική ενορχήστρωση. Ακούστε κυρίως τη μυστηριώδη αρχή, και το μέρος που ονομάζεται "Σατανικός χορός του βασιλιά Καστσέι" ("Infernal dance of King Kashchei") (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Stravinsky: Η ιεροτελεστία της άνοιξης (Αγγλ.
The Rite of Spring, Γαλλ.
Le sacre du printemps, 1913). Μπαλέτο που περιγράφει την παγανιστική τελετή λατρείας της γης και της άνοιξης από μία προϊστορική φυλή της Ρωσίας. Το μπαλέτο προκάλεσε σκάνδαλο στην εποχή του για τη "βαρβαρότητα" της μουσικής. Φοβερή σύλληψη, και σίγουρα ένα από τα σημαντικότερα έργα του 20ού αιώνα. (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Holst: Οι πλανήτες (
The Planets, 1916). Το έργο που αποτέλεσε το απόλυτο πρότυπο για τα σάουντρακ ταινιών με διαστημικό θέμα, και βεβαίως για τον
Πόλεμο των άστρων αλλά και για τον
Σούπερμαν.
Οι Πλανήτες συνδυάζουν την αστρονομία με την αστρολογία και τη μυθολογία. Και τα επτά μέρη του έργου είναι καταπληκτικά. Ξεχωρίζω ιδιαίτερα τον απίστευτα απειλητικό και ενεργητικό "Άρη, τον φορέα του πολέμου" ("Mars, the Bringer of War"), τον μεγαλειώδη "Δία, τον φορέα της ευφορίας" ("Jupiter, the bringer of Jollity") και τον ατμοσφαιρικότατο "Ποσειδώνα τον μυστικιστή" ("Neptune, the Mystic"). Ειδικά το τελευταίο, αν το ακούσετε νύχτα, με σβηστά τα φώτα και κοιτώντας από το παράθυρο τον έναστρο ουρανό, θα πάθετε πλάκα... (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Respighi: Τα πεύκα της Ρώμης (
Pini di Roma, 1923-4). Ο Ρεσπίγκι περιγράφει μουσικά τέσσερις εικόνες της Ρώμης. Ακούστε την εκπληκτική ενορχήστρωση στο λαμπερό πρώτο μέρος, την μυστηριώδη ατμόσφαιρα στο δεύτερο μέρος, την υπέροχη νυχτερινή σκηνή με το αηδόνι στο τρίτο μέρος, και το απόκοσμο εμβατήριο στο τέταρτο μέρος, όπου τα φαντάσματα Ρωμαίων στρατιωτών παρελαύνουν θριαμβευτικά κάτω από τα πεύκα της Αππίας Οδού... (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Respighi: Ρωμαϊκές γιορτές (
Feste Romane, 1928). Άλλο ένα υπέροχο έργο του ίδιου συνθέτη. Προσωπικά ξεχωρίζω το συγκλονιστικό πρώτο μέρος ("Circenses"), που περιγράφει χριστιανούς μάρτυρες που παραδίδονται στα θηρία, στην αρένα του Κολοσσαίου της αρχαίας Ρώμης! (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Prokofiev: Ρωμαίος και Ιουλιέτα (1935-6). Πολύ δημοφιλές μπαλέτο, από το οποίο ξεχωρίζει το πολύ διάσημο κομμάτι "Μοντέγοι και Καπουλέτοι" ή αλλιώς "Χορός των ιπποτών". Εκτός από αυτό όμως, πολλά ακόμα τμήματα του έργου έχουν στοιχεία του ύφους που υιοθέτησε ο Ουίλλιαμς και άλλοι. (
Προτεινόμενη ηχογράφηση)
Κανένα από τα παραπάνω έργα δεν είναι μουσική κινηματογράφου. Τα περισσότερα είναι
προγραμματική μουσική, δηλαδή μουσική που περιγράφει μία ιστορία, ή ένα πρόσωπο, ή μία ιδέα, μία σκηνή, ένα αντικείμενο κ.τ.λ. Ακριβώς γι' αυτό έχουν τόσο παραστατική μουσική, και γι' αυτό χρησιμοποιήθηκαν ως πρότυπο για τη μουσική επένδυση κινηματογραφικών ταινιών.
Αυτά και σίγουρα πολλά ακόμη έργα επηρέασαν τη σχολή που εκπροσωπεί ο Τζων Ουίλλιαμς. Και μάλιστα πολλές φορές ο Ουίλλιαμς δανείστηκε αρκετά στοιχεία σχεδόν αυτούσια. Δεν εννοώ ότι έκλεψε νότα προς νότα κάποια αποσπάσματα, αλλά σίγουρα πήρε την ιδέα κάποιου άλλου και τη μετέβαλε σε κάτι δικό του - άλλοτε κρατώντας τη γενική ιδέα και το ύφος, και άλλοτε κρατώντας πολύ περισσότερα. Αντιλαμβάνομαι ότι δεν είναι εύκολο να γράψεις μουσική υπό πίεση χρόνου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η εύκολη λύση είναι να αντιγράψεις σχεδόν μία ιδέα από κάποιον άλλο συνθέτη, είτε πρόκειται για μελωδία είτε για ενορχήστρωση, είτε για μουσική φράση. Και φαίνεται ότι αυτό το έχει κάνει κάμποσες φορές ο παππούλης
, όπως τον αποκάλεσε ο Vampire in a Cathedral.
Ένα τρανταχτό παράδειγμα είναι από τον
Πόλεμο των άστρων, που τον έχω και φρέσκο στο μυαλό μου. Στο Επεισόδιο 4, στο δέκατο λεπτό της ταινίας, προσέξτε τη μουσική που ακούγεται όταν ο C-3PO έχει αποχωριστεί τον R2-D2 και περιπλανιέται για λίγο μόνος του στην αμμώδη έρημο του Τατουιν. Η μουσική είναι σχεδόν αντιγραμμένη από την
Ιεροτελεστία της άνοιξης του Στραβίνσκι: αν ακούσετε προσεκτικά τα πρώτα λεπτά από το δεύτερο μέρος ("Η θυσία" - "The Sacrifice") αυτού του μπαλέτου, θα το νιώσετε.
Επειδή όμως πέρασε η ώρα, θα κλείσω αυτό το μεγαλούτσικο post τονίζοντας για άλλη μία φορά την μεγάλη εκτίμησή μου στον Τζων Ουίλλιαμς, για να μη μείνει η εντύπωση ότι τον κατηγορώ για αντιγραφή. Έχει επενδύσει με υποδειγματικό τρόπο τις ταινίες του Σπήλμπεργκ και του Λούκας. Έχει εκμεταλλευτεί τέλεια την τεχνική του λάιτμοτιφ (leitmotiv), π.χ. σε πολλές σκηνές με τον Darth Vader (άλλη φορά θα πούμε και γι' αυτό). Και έχει συνθέσει μερικές από τις πιο αξέχαστες μελωδίες του κινηματογράφου, εκμεταλλευόμενος με τον καλύτερο τρόπο τις δυνατότητες της συμφωνικής ορχήστρας. Τα πασίγνωστα θέματα του
Ίντιάνα Τζόουνς και του
Πολέμου των άστρων είναι μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του, και θα του είμαστε πάντοτε ευγνώμονες για αυτές τις εμπνεύσεις. Εύγε παππού!